۱۳۹۲ فروردین ۲۴, شنبه

زهراء (س) اسوه‌اي در ميان‌ اسوه‌ها

انسان‌هاي كامل و كساني كه مسير انسانيت را پيموده‌اند و با عمل به دستورات الهي، كه از طريق عقل و وحي دريافته‌اند، به بالاترين درجات انسانيت رسيده‌اند، و حق و حقيقت را بر همه چيز مقدم داشته، در واقع مجسمه حقيقت گشته‌اند، اينان الگو و اسوه ديگر انسان‌ها هستند. هنر اين انسان‌ها اين است كه رنگ خدايي را كه در درون همه انسان‌ها بالفطره وجود دارد به فعليت رسانيده و خداگونه گشته‌اند و با اينكه به لحاظ خلقت و قواي خدادادي دقيقا مانند ساير انسان‌‌ها هستند اما همت بلند و عزم راسخ، آنان را به قله‌هاي رفيع انسانيت و خداگونگي رسانيده است. 

پيامبر خدا(ص) به فرموده قرآن مجيد از يك سو انساني مانند ديگر انسان هاست و هيچ تفاوتي با آنان ندارد (كهف/110) و از سوي ديگر با سعي و تلاش و مجاهدت خود به مقامي رسيده است كه الگو و اسوه ديگر انسان‌ها شده است (احزاب/21). همين مسير را شخصيت والايي مانند ابراهيم خليل(ع) طي كرده است تا اينكه به جايگاهي رسيده كه اسوه ديگر انسان‌ها گشته است. (ممتحنه /4). مقام والاي اسوه بودن پس از اين حاصل شده است كه ابراهيم خليل(ع) آزمايش‌هاي خطير الهي را با موفقيت پشت سرگذاشته و اين را به اثبات رسانيده كه همه جا و همه وقت حق و حقيقت را بر همه چيز مقدم مي‌دارد و تمام درجات خودپرستي و نفس‌پرستي را رها كرده و با تمام وجود حق و حقيقت را بر همه چيز مقدم مي‌دارد و به مقام رفيع حنيف نائل آمده است. 

پس مقام اسوه بودن بالاترين مقام انسان است كه تنها با عمري مجاهدت و از خودگذشتگي و فداكاري حاصل مي‌شود. چه ظلم عظيمي است به اين انسان‌هاي والا كه گمان رود كه آنان اين مقام را نه با سعي و تلاش خود، بلكه با قدرتي خدادادي كه تنها به آنان داده شده است، به دست آورده‌اند. آنان از هنگام تولد متفاوت با ديگران خلق شده‌اند. آنان از ابتدا به گونه‌اي خلق شده‌اند كه الگو و اسوه باشند. در واقع آنان الگو و اسوه خلق شده‌اند نه اينكه اين مقام را با تلاش و مجاهدت طاقت‌فرساي خود به دست آورده باشند. 

از سوي ديگر اين اسوه‌هاي بزرگ دو خدمت ارزشمند به بشريت ارائه مي‌دهند، يكي اينكه با اعمال شايسته و نيكوي خود و با ترك اعمال ناشايست، به انسان‌ها مصاديق اعمال نيكو و زشت را نشان مي‌دهند و ارزش‌هاي عملي را از ضد ارزش‌ها متمايز مي‌سازند. انسان‌ها با ديدن و مطالعه زندگي اين شخصيت‌ها به بايدها و نبايد‌هاي زندگي خود شناخت پيدا مي‌كنند. اما خدمت دوم، بر خلاف خدمت اول كه معرفتي و شناختي است، رواني است. انسان‌ها با ديدن الگوها و اسوه‌ها قله‌هاي انسانيت را دست يافتني مي‌بينند. وقتي انساني مانند من اين راه را پيموده و قله‌اي را فتح كرده است پس من هم توان انجام آن را دارم و مي‌توانم و بايد اين راه را طي كنم. و البته اين خدمت دوم بسيار ارزشمندتر از خدمت اول است چرا كه خدمت اول جايگزين دارد و شناخت و معرفت نسبت به بايدها و نبايدها را از الفاظ متون ديني نيز مي‌‌توان به دست آورد، اما اين خدمت دوم، يعني فراهم شدن زمينه رواني كمال براي انسا‌ن‌ها، جايگزين ندارد. اما اين خدمت دوم در صورتي محقق مي‌شود كه الگوها و اسوه‌ها انسان‌هايي مانند ما باشند و به لحاظ خلقت تفاوتي با ما نداشته باشند و همه نقاط ضعف‌ها و قوت‌هاي ما را داشته باشند. كساني كه اين الگوها و اسوه‌ها را به لحاظ خلقت متفاوت با ديگر انسان‌ها معرفي مي‌كنند در واقع خدمت اصلي اسوه بودن را از آنان مي‌گيرند و از اين جهت ظلم به بشريت مي‌كنند. 

ظلم ديگر اين است كه به اين اسوه‌ها بعد نجاتبخشي داده شود و بدين وسيله جنبه اسوه بودن آنان كمرنگ شود. قرآن مجيد با صراحت تمام و با تاكيد شديد بيان مي‌كند كه انسان تنها و تنها با سعي و تلاش و كوشش خود نجات مي‌يابد.( نجم/39) و در آيات متعددي آورده است كه به سود و زيان انسان تنها آن چيزي است كه خود او كسب كرده است و همه اشخاص ديگر تنها نقش راهنمايي و اسوه و الگو بودن را ايفا مي‌كنند. دادن بعد نجاتبخشي به انسان‌ها در واقع نابود كردن بعد راهنمايي و اسوه بودن آنهاست. اسوه بودن تنها در صورتي كارايي دارد كه انسان‌ با عمل و تلاش خود و با انجام اعمال صاالح و ترك اعمال ناشايست به نجات و سعادت برسد. 

دخت گرامي پيامبر خدا(ص)، حضرت زهراي مرضيه(س) يكي از اين اسوه‌ها و الگوهاي والا و بزرگ است. او شخصيتي است كه انسان‌ها بايد زندگي او را مطالعه كنند و چگونه زيستن را از او بياموزند. انسان‌ها بايد با مطالعه والگو قرار دادن زندگي شخصيتي مانند زهراء(س) راه رسيدن به قله انسانيت را بياموزند و آنگونه كه او قله را فتح كرده ديگران هم چنين كنند. انسان‌هايي كه مانند او و با الگو قرار دادن او اعمال شايسته انجام مي‌دهند و اعمال ناشايست را ترك مي‌كنند قطعا طبق وعده الهي به نجات و رستگاري دست مي‌يابند و هيچ نيازي به منجي و نجاتبخش ديگري ندارند. 

زهراي مرضيه(س) شخصيتي است كه در تمام زندگي خود مصلحت دين و جامعه را بر مصلحت شخصي خود مقدم كرده است و حاضر شده است كه خود را فداي حق و حقيقت كند. آن حضرت بهترين روش را براي بيان حقيقت در پيش گرفته و هرگز حاضر نشده است براي گرفتن حق شخصي خود مصالح اجتماعي و ديني را زير پا بگذارد. آن حضرت همه سخن و حق‌خواهي خود را با روشي مسالمت‌آميز و همراه با نرمي و ملايمت و مدارا انجام مي‌دهد، چرا كه مي‌داند دين با خشونت ميانه‌اي ندارد و اگر جايي در دين خشونت هست از باب اضطرار و ناچاري است. آن حضرت حاضر مي‌شود كه حقوق شخصي‌اش تضييع گردد ولي لطمه‌اي به دين نوپا و اجتماع نوپا وارد نشود و ... 

به هر حال دخت گرامي پيامبر يك الگو و اسوه است و چه در زندگي شخصي و خانوادگي و چه در اجتماع و در ميان مردم دينداري واقعي را به بهترين شكل ممكن به اجرا درآورده است. وظيفه ديني سخن‌گويان و نويسندگان مذهبي اين است كه چهره نوراني زهراء (س) و شيوه دينداري او را به مردم معرفي كنند و مردم را تشویق كنند كه از شخصيت برجسته‌اي مانند او الگو بپذيرند. تكيه بر امور ديگر و براي مثال پايين آوردن مقام انبياي بزرگ الهي و شخصيت‌ها ديگر و مطرح كردن ملاك‌ها و معيارهايي كه خود پيامبر و زهرا با آنها مبارزه كرده‌اند، به سود دين و مذهب و مكتب و انسانيت نيست. اينكه به جاي الگو و اسوه بودن زهراء (س) بر نجاتبخش بودن او تاكيد شود و براي مثال عالمي بگويد: «روزي كه همه پيامبران بي‌چاره‌اند زهراء راه نجات است» و .... سخناني بي‌معنا و مخالف روح تعاليم قرآن و پيامبر است. حضرت زهرا و همه شخصيت‌هاي بزرگ ديگر الگو و اسوه‌اند و انسان را به سوي كمال هدايت و راهنمايي مي‌كنند و هر يك به گونه‌اي به انسان درس چگونه زيستن مي‌دهند. 

۱۳۹۱ اسفند ۸, سه‌شنبه

مبارزه با فساد و بي‌اخلاقي كاري خدايي است

پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «هر كس امر به معروف و نهي از منكر كند، او جانشين خدا و جانشين رسول او در زمين است» (مستدرك الوسائل، ج12، ص179) 
مطابق اين حديث اصلاح جامعه مهم‌ترين وظيفه ديني يكايك افراد جامعه است. اين وظيفه‌اي است كه هيچ وظيفه‌اي بالاتر و مهم‌تر از آن نيست. بي‌تفاوتي انسان‌ها در مقابل فساد و تباهي باعث مي‌شود كه اين فساد و تباهي تار و پود جامعه را در بر بگيرد و آن را براي زندگي انسان نامناسب گرداند. خداوند دين و پيامبران و كتاب‌هاي آسماني را براي اين فرستاده كه انسان‌ها به سوي اعمال نيك و شايسته و دوري از اعمال ناشايست دعوت شوند. خداوند هادي و راهنماي انسان‌ها به سوي اعمال نيكو و شايسته است و آنان را به سمت پرهيز از اعمال ناشايست هدايت مي‌كند. پس انساني كه به سوي اعمال نيكو دعوت مي‌كند و از كارهاي زشت و ناروا باز مي‌دارد در واقع كاري خدايي كرده است و او جانشين و خليفه خدا بر روي زمين است و كار پيامبران الهي را انجام داده است. 

نقش نظارت عمومي بر همه آنچه در جامعه مي‌گذرد امري است كه مختص به دين و متون وحياني و الهامي نيست و عقلاي عالم نيز به اين مهم پي برده‌اند. اگر امروزه مطبوعات آزاد از مهم‌ترين عناصر و عوامل در ساختن و اصلاح جامعه به حساب مي‌آيند و جامعه‌اي سالم‌تر و از فساد و تباهي دورتر شمرده مي‌شود كه داراي مطبوعات و رسانه‌هاي ازاد باشد، به همين جهت است. مطبوعات آزاد در واقع چشم و زبان جامعه هستند و وسيله ارزشمندي هستند كه مي‌توانند فسادها را كشف و بيان كنند و حكومت‌ها و جامعه‌ را به سوي اصلاح و اعمال نيك فرا خوانند .از سوي ديگر نظام‌ها و حكومت‌هاي فاسد به هيچ وجه مطبوعات آزاد را برنمي‌تابند، چرا كه مطبوعات آزاد زبان گوياي جامعه هستند و فسادها و تباهي‌هاي حكومت و حاكمان را برملا مي‌سازند. چنين حكومت‌ها و چنين نظام‌هایي مطبوعات آزاد و نقاد را نمي‌خواهند، بلكه تنها به مطبوعات و رسانه‌هاي مداح و ستايشگر و چاپلوس اجازه نشو و نما و رشد مي‌دهند. اين مطبوعات و رسانه‌ها نه تنها با فساد و بي‌اخلاقي و تباهي مبارزه نمي‌كنند، بلكه بر روي آن سرپوش مي‌گذارند و يا آن را وارونه جلوه مي‌دهند. اگر مطبوعات آزاد و نقاد بهترين ابزار براي پيشرفت همه جانبه و اصلاح فراگير جامعه هستند، رسانه‌ها و مطبوعات مداح و چاپلوس بزرگ‌ترين مانع در اين راه هستند و عامل عقب‌ماندگي و فساد همه جانبه‌اند. 

به هر حال در متون ديني نه تنها مبارزه با فساد و تباهي و بي‌اخلاقي فريضه و تكليف ديني شمرده شده بلكه چنين بيان شده است كه هيچ تكليف و فريضه‌اي به اهميت آن نيست. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «همه كارهاي خوب و جهاد در راه خدا در مقايسه با امر به معروف و نهي ازمنكر چيزي نيست مگر همچون آب دهاني كه در درياي ژرف انداخته شود» (نهج البلاغه، حكمت 374). امام باقر(ع) مي‌فرمايد: «امر به معروف و نهي از منكر راه پيامبران است و شيوه نيكوكاران. فريضه بزرگي است كه ديگر فرايض به واسطه آن برپا ميشود و راهها امن مي‌گردد و درآمدها حلال مي‌شود و حقوق و اموال به زور گرفته شده به صاحبانش بر مي‌گردد و زمين آباد مي‌شود و از دشمنان انتقام گرفته مي‌شود و كارها سامان مي‌پذيرد» (كافي، ج5، ص56). 

پس امر به معروف و نهي از منكر باعث اصلاح همه جانبه جامعه مي‌گردد و به همين جهت مهم‌ترين تكليف و وظيفه ديني است. اما اين فريضه و تكيلف در صورتي در جامعه امكان پذير است كه در آن امكان سخن آزاد وجود داشته باشد و جلوي آزادي بيان گرفته نشود. در واقع حكومت و حاكماني كه جلوي آزادي بيان را مي‌گيرند جلو انجام بزرگ‌ترين تكليف الهي انسان‌ها را مي‌گيرند. آنان نه تنها حق مسلم انسان‌ها را پايمال مي‌كنند بلكه جلوي تكليف الهي را مي‌گيرند و باعث ريشه دواني فساد و تباهي در جامعه مي‌گردند. 

پيامبر خدا(ص) درباره جامعه‌اي كه در آن با فساد و تباهي مبارزه نشود مي‌فرمايد: «حتما بايد امر به معروف و نهي از منكر كنيد كه اگر چنين نكنيد خداوند بدترين‌هاي شما را بر شما مسلط مي‌گرداند، آنگاه بهترين‌هاي شما دعا مي‌كنند ولي مورد اجابت قرار نمي‌گيرد» (مجيدي خوانساري، نهج‌الفصاحه، ص630) و مي‌فرمايد: «در ميان هر قومي گناهكاراني باشند در حالي كه آن قوم قوي‌تر و بيشتر از آن گناهكاران باشند و آنان را تغيير ندهند، خداي تعالي كيفر و عقاب خويش را بر همه آنان عام مي‌گرداند» (مسند احمد، ح4، ص364 به نقل از همان). 

اما همين تكليف مهم الهي با همه ارزش و اثري كه دارد شرايطي نيز دارد. براي مثال اين عمل، شيوه و روش‌ خاصي دارد. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «كسي كه امر به معروف مي‌كند، بايد اين كار را به شيوه خوب و مناسبي انجام دهد» (كنز العمال، ج5523). همچنين كسي كه امر به معروف و نهي از منكر مي کند واقعا بايد معروف و فعل شايسته را دوست داشته باشد و خود نيز آن را انجام دهد و واقعا نسبت به منكر نفرت داشته باشد و خود نيز آن را انجام ندهد و آن را براي همگان ناشايست بداند نه اينكه آن را براي يك نفر يا در وقت و شرايطي نامناسب نشمارد و براي فرد ديگر و وقت و شرايط ديگري نامناسب بشمارد. امام علي(ع) مي‌فرياد: «من شأن خود را بالاتر از آن مي‌دانم كه آنچه را كه خودم ترك نمي‌كنم، مردم را از آنها باز دارم، يا به كاري فرمان دهم كه خود جلوتر به آن عمل نكنم» (غرر الحكم، ح3780) و مي‌فرمايد: «نفرين خدا بر كساني كه به خوبي فرمان مي‌دهند و خود آن را فرو مي‌گذارند و بر كساني كه از زشتي باز مي‌دارند و خود مرتكب آن مي‌شوند» (نهج البلاغه، خ129) و مي‌فرمايد: «نهي از منكر كنيد و خود از آن باز ايستيد؛ زيرا دستور داريد كه ابتدا خود از كار زشت بازايستيد و سپس ديگران را نهي كنيد» (نهج البلاغه، خ105) 

عالمان دين بيش از ساير مردم وظيفه دارند كه به فريضه امر به معروف و نهي از منكر توجه كنند. آنان بايد نسبت به فساد و بي‌اخلاقي‌هايي كه در جامعه رخ مي‌دهد حساس باشند و با آن مبارزه كنند، چرا كه آنان خود را نگهبان دين مي‌شمارند. اما اگر آنان در رابطه با بي‌اخلاقي‌هايي كه مكرر و مكرر در جامعه انجام مي‌شود سكوت كنند تا اينكه اين بي‌اخلاقي‌ها نهادينه شود، حتي وقتي در يك مورد هم تذكر مي‌دهند سخنشان ديگر اثر ندارد. در سال‌هاي گذشته مكرر شاهد بوده‌ايم كه كساني مجالس افراد مختلف را به هم مي‌زنند و شعار‌هاي ناروا مي‌دهند. اين عمل به قدري تكرار شده است كه به عملي عادي تبديل شده و قبح آن ريخته شده است. اما شاهد اين هستيم كه وقتي اين عمل در رابطه با يكي از مسئولان انجام مي‌شود عالمان اين عمل را محكوم و تقبيح مي‌كنند و باز شاهد اين هستيم كه وقتي يكي از دولتمردان در صحن مجلس به برخي از مسئولان اتهامي مي‌زند كه هنوز ثابت نشده است، اعتراض مي‌شود كه چرا اتهامي اثبات ناشده اينگونه بيان شده است. اين در حالي است كه همين مقام پيشتر به ديگران اتهامهایی به همین صورت زده است. در همين صحن مجلس شاهد اين بوده‌ايم كه كساني كه خود را نماينده مردم مي‌دانند بر عليه كساني كه اتهامشان ثابت نشده شعار داده و حتي تقاضاي اعدام كرده‌اند. شاهد اين بوده‌ايم كه ائمه جمعه به شخصيت‌هاي شناخته‌ شده و موجه انواع اتهام‌ها را زده‌اند. به هر حال اگر عالمان بخواهند سخنشان در مبارزه با فساد و تباهي و بي‌اخلاقي مؤثر باشد و اگر بخواهند واقعا تكليف الهي و انساني خود را انجام دهند، بايد همه جا و همه وقت و نبست به همه كس آن را انجام دهند. 

۱۳۹۱ بهمن ۳۰, دوشنبه

فروتنی،مرام انسانهای والا

امام حسن عسكري(ع) مي‌فرمايد: «من رضي بدون الشرف من المجلس لم يزل الله و ملائكته یصلون عليه حتي يقوم؛ هر كس به پائين نشستن در مجلس خشنود باشد پيوسته خدا و فرشته‌ها بر او رحمت فرستند تا اينكه از جاي خود برخيزد» (تحف العقول، كوتاه سخنان امام عسكري (ع)، ش2) 

و مي‌فرمايد: «من التواضع السلام علي كل من تمر به و الجلوس دون شرف المجلس؛ سلام بر هر كس كه بر تو گذر كند و نشستن در پايين‌تر از صدر مجلس از فروتني محسوبند» (همان، ش 9). 

و مي‌فرمايد: «التواضع نعمة لا يحسد عليها؛ فروتني نعمتي است كه بر آن حسد نبرند» (همان، ش31). 

فروتني و خاكساري از صفات و ويژگي‌هاي اخلاقي است كه در متون ديني بسيار مورد تاكيد قرار گرفته و از سوي ديگر صفت مقابل آن،که تكبر و خود بزرگ بيني است، بسيار تقبيح شده و منشأ بسياري از فسادها و ناهنجاري‌هاي ديگر شمرده شده است. كساني كه در طول تاريخ بزرگ‌ترين فسادها و تباهي‌ها را رقم زده‌اند و باعث ظلم و ستم‌ها و قتل و غارت‌هاي فجيع گرديده‌اند دچار كبر و خود بزرگ‌بيني بوده‌اند. فرعون‌ها و نمرودها و يزيدها و هيتلرها از اين جهت باعث فسادها و قتل و خونريزي‌ها و تجاوز‌ها شده‌اند كه دچار صفت كبر و خود بزرگ‌بيني بوده‌اند . از سوي ديگر پيامبران و مصلحان بزرگ از اين جهت موفق به اصلاح جامعه و انسان‌ها بوده‌اند و قادر بوده‌اند كه انسان‌ها را متحول سازند و انسان‌هاي صالح و شايسته‌اي بسازند كه متواضع و خاكسار بوده‌اند . 

پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «خداوند به من وحي فرموده كه فروتني نماييد تا يكي بر ديگري فخر فروشي و تعدي ننمايد» (صحيح مسلم، ج8، ص160). از اين سخن بر مي‌آيد كه كبر و فخرفروشي و خود بزرگ‌بيني با ظلم و ستم و تجاوز و حق‌كشي قرين و همراه است و در جامعه‌اي كه اعضاي آن فروتن و خاكسار باشند از تعدي و تجاوز خبري نيست. 

فروتني صفتي است كه در واقع مادر فضيلت‌هاي ديگر است و فضيلت‌هاي ديگر را در پي دارد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «فروتني باعث انتشار فضايل مي‌شود و تكبر رذيلت را آشكار مي‌سازد.» (غرر الحكم، ح522) و مي‌فرمايد: «هيچ شرافتي چون فروتني نيست» (نهج البلاغه، حكمت 113) و مي‌فرمايد: «زيور انسان شريف فروتني است» (بحار الانوار، ج75، ص120) و مي‌فرمايد: «بر تو باد فروتني، زيرا كه آن از بزرگترين عبادت‌ها است» (هما»، ص119). 

پس فروتني نه تنها بهترين اخلاق و فضيلت اخلاقي است بلكه عبادت و بلكه بزرگ‌ترين عبادت است. پيامبر خدا(ص) ثمره و نتيجه و شيريني عبادت را فروتني مي‌شمارد. آن حضرت مي‌فرمايد: «چه شده است كه شيريني عبادت را در شما نمي‌بينم؟» عرض شد: شيريني عبادت چيست؟ فرمود: «فروتني» (تنبيه الخواطر، ج1، ص201) و مي‌فرمايد: «برترين مردم در بندگي كسي است كه در عين بزرگي، فروتني كند» (بحار الانوار، ج77، ص179). 

و اين فروتني است كه مقام و جايگاه انسان را بالا مي‌برد و رفيع مي‌گرداند. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «همانا فروتني بر رفعت صاحب خود مي‌افزايد. پس فروتن باشيد، تا خداوند شما را رفعت بخشد» (كافي، ج2، ص121) و مي‌فرمايد: «هر كس براي خدا فروتني كند، خداوند او را بالا برد. پس او در نظر خودش ناچيز باشد و در نظر مردم بزرگ. و هر كس بزرگي فروشد، خداوند او را پست گرداند. پس او در چشم مردم كوچك باشد و در نظر خودش بزرگ» (كنزالعمال، ح5737). 

به خاطر نقش فروتني در ساختن جامعه و زيان كبر و خود بزرگ‌بيني به خصوص براي سران جامعه و حاكمان است كه بزرگان دين به گونه‌اي با مردم برخورد مي‌كرده‌اند كه به هيچ اندازه كبر و خود بزرگ‌بيني در آنان پديد نيايد، بلكه زمينه آن ايجاد نشود. پيامبر خدا(ص)، همانطور كه معروف است، با ياران خود دايره وار مي‌نشست به گونه‌اي كه مجلس بالا و پايين نداشته باشد و كسي كه وارد مي‌شد نمي‌توانست از مكان نشستن شخص پيامبر را بشناسد. روزي آن حضرت به طرف قبرستان بقيع رهسپار شد. اصحاب آن حضرت در پي او به راه افتادند. پيامبر ايستاد و به آنان دستور دارد كه جلو بروند و آنگاه خود در پي آنان حركت كرد. چون علت را پرسيدند، فرمود: من صداي كفش‌هاي شما را شنيدم و ترسيدم چيزي از تكبر در وجودم راه يابد» (كنزالعمال، ح8878). نقل شده است كه وقتي امام علي(ع) از جنگ صفين باز مي‌گشت از قبيله‌اي عبور كرد. فردي از سران آن قبيله در پي آن حضرت حركت كرد در حالي كه امام سواره بود واو پياده؛ امام به او فرمود بازگرد، زيرا پياده حركت كردن شخصي مانند تو در ركاب شخصي مثل من باعث فتنه و غرور براي والي و حاكم و ذلت خواري براي مؤمن است» (نهج البلاغه، حكمت 322). 

كمترين نتيجه و ثمره كبر و غرور حاكمان اين است كه آنان حاضر نمي‌شوند خطاي گذشته خود را بپذيرند و همين باعث مي‌شود كه مصلحت امتي و ملتي را ناديده بگيرند. كبر و غرور، يكدندگي و لجبازي مي‌آورد چرا كه براي شخص متكبر سخت است كه از سخن خود بازگردد. همين امر باعث شده است كه حاكمان بسياري ملت خود را به پرتگاه سقوط برده، باعث قتل‌ها و خونريزي‌ها و فجايع عظيم شده اند. انسان متواضع در مقابل حق و حقيقت تسليم است و هرگاه به خطاي خود پي ببرد به راحتي آن را مي‌پذيرد و به آن گردن مي‌نهد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «فروتني را جوييدم و آن را جز در پذيرش حق نيافتم. پس حق‌پذير باشید، زيرا پذيرش حق و حقيقت آدمي را از تكبر دور مي‌سازد.» (بحار الانوار، ج77، ص90). 



۱۳۹۱ بهمن ۲۴, سه‌شنبه

معیار موفقيت يك نظام ديني ميزان عدالت‌ورزي است

خداوند تعالي هدف از فرستادن پيامبران را اين مي‌شمارد كه مردم عدل و داد را برپا دارند: «لقد ارسلنا رسلنا بالبينات و انزلنا معهم الكتاب و الميزان ليقوم الناس بالقسط؛ به راستي ما پيامبران خود را با دلايل آشكار روانه كرديم و با آنها كتاب و ابزار سنجش (عقل) را فرود آورديم تا مردم به قسط و عدل برخيزند» (حديد/25). 

مطابق اين آيه مهم‌ترين هدف فرستادن پيامبران و كتاب‌هاي آسماني و اصلي‌ترين هدف و آرمان دين اين است كه در جامعه عدل و داد و قسط برپا شود و بنابراين هر حركت و جنبش ديني و خدايي بايد آرمان و هدفش اجراي دقيق عدالت باشد. قرآن مجيد به صورت‌هاي مختلف بر اين نكته پافشاري مي‌كند به گونه‌اي كه گويا هيچ آرماني بالاتر از آن نيست. در يك جا مي‌فرمايد: «اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، پيوسته به عدالت قيام كنيد و براي خدا گواهي دهيد، هر چند بر ضد خودتان و پدر و مادرتان و خويشاوندانتان باشد» (نساء/135). يا در جاي ديگر با اندكي تفاوت مي‌گويد: «اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، براي خدا به داد برخيزيد و به عدالت شهادت دهيد، و البته نبايد دشمني گروهي شما را بر آن دارد كه عدالت را رعايت نكنيد، عدالت بورزيد كه آن به تقوا نزديك‌تر است» (مائده/8). 

در آيات فوق به شدت بر رعايت عدالت تأكيد شده و آن مهم‌ترين وظيفه ايماني و ديني شخص مؤمن و ديندار شمرده شده است. عدالت چنان مهم است كه هيچ‌گاه استثنا بر نمي‌‌دارد و حتي در برخورد با بدترين دشمنان باز بايد آن را رعايت كرد. دشمني با يك قوم و گروه به هر صورت و شكلي كه باشد مجوز اين نيست كه يك انسان ديندار عدالت را زيرپا بگذارد و آن را ناديده انگارد. 

عموميت و فراگيري آرمان عدالت در قرآن مجيد تا جايي است كه خداوند به پيامبر خود مي‌فرمايد كه اگر پيروان ديگر اديان دعوا و شكايت خود را نزد تو آوردند مي‌تواني داوري كني يا از آنان روي برتابي، اما اگر داوري كردي داوري يك شرط قطعي و مسلم دارد و آن عدالت‌ورزي است: «اگر داوري كردي پس به عدالت در ميانشان حكم كن كه خداوند دادگران را دوست دارد» (مائده/42). 

پيامبر(ص) و علي (ع) در ميان مردم حكومت كرده‌اند اما حكومت آنان تنها يك هدف داشته است و آن اينكه عدالت را در ميان مردم اجرا كنند و آنان تنها در صورتي خود را موفق مي‌دانسته‌اند كه بتوانند عدل و داد را بر پا دارند و حكومت در صورتي براي آنان ارزش داشته است كه از آن تنها به عنوان ابزاري براي اجراي عدالت استفاده شود و اگر چنين نباشد ارزش آن از يك كفش پاره پاره صد وصله هم كم‌تر و پايين‌تر است. پس معيار و ملاك موفقيت حكومت در نظام حكومت نبوي و علوي صرفا ميزان اجراي عدالت بوده است. به همين جهت آنان حاضر بوده‌اند كه همه چيز را به پاي عدالت قرباني كنند ولي هيچ‌گاه از عدالت كوتاه نيايند و در راه اجراي عدالت از پرداخت هر هزينه‌اي خودداري نكنند و در واقع همه چيز را به پاي عدالت بريزند و حكومت كه سهل است، جان خود را در راه عدالت فدا كنند. 

عدالت هدف است و يك ابزار نيست. عدالت يك شعار براي حفظ حكومت نيست بلكه هدف اصلي حكومت حق است. هر چند هيچ چيز بهتر از عدالت خود حكومت را حفظ نمي‌كند و به فرموده امام علي(ع): «عدالت سپر دولت‌هاست» (غررالحكم، ح1873) و هر چند عدالت به بهترين وجه حكومت‌ها را تزئين مي‌كند و آنان را در ديد مردم موجه مي‌سازد، چنان كه مي‌فرمايد: «عدالت زيور حكمرانان است» (غررالحكم، ح1954)، اما بايد توجه داشت كه عدالت ابزار نيست، بلكه هدف و آن هم والاترين هدف است. حكومت تنها يك وظيفه دارد و آن اصلاح امور مردم و اين تنها «با عدالت است كه كار مردم اصلاح مي‌شود» (غررالحكم، ح4215) و «هيچ چيز مانند عدالت شهرها را آباد نكرده است» (غررالحكم، ح9543). پس عدالت و داد‌ورزي بالاترين و اصلي‌ترين هدف و والا‌ترين آرمان حكومتي بايد باشد كه خود را حق مي‌داند و شعار خدا و پيامبر و كتاب آسماني را سر مي‌دهد. 

عدالت هدفي مقدس است و حكومت حق بايد با تمام وجود در پي اجراي آن باشد و آن را شعار و ابزار قرار ندهد. اگر حاكمان از اين شعار براي مچ‌گيري از رقيبان استفاده كنند و هر از چندي صدايي و فريادي بلند كنند و از شعار عدالت براي بيرون كردن رقيبي از ميدان استفاده كنند، اين عدالتخواهي دينست، بلكه عملي منافقانه و دنيا‌پرستانه است. عمل عدالتخواهانه آن است كه به عدل و دادگواهي دهيم و عدالت را آن گونه كه قران مجيد فرموده حتي اگر بر عليه خودمان يا پدر و مادرمان يا خويشاوندانمان هم باشد اجرا كنيم. 

به هر حال معيار سنجش موفقيت يك حكومت و نظامي كه خود را ديني و خدايي مي‌داند ميزان عدالت‌ورزي است. اگر در اين نظام بي‌گناهان در حصر و حبس هستند و ستمديدگان راهي براي دادرسي ندارند و از سوي ديگر ظالمان و ستمگران پست‌ها را اشغال كرده‌اند و انسان‌هاي شريف بدون محاكمه در حصر و حبس هستند و كساني كه دستشان به هر جنايتي آلوده است، امنيت كامل دارند، اين نظام هرگز موفق نيست و بلكه از آرمان و هدف اصلي منحرف شده است. 

موفقيت‌هاي علمي و فتح كرات ديگر و فرستادن انسان به فضا در جاي خود ارزشمند است، اما ملاك و معيار سنجش موفقيت يك حكومت حق نيست. اين موفقيت‌ها ممكن است در حكومت باطل هم به دست آيد. حكومت‌هاي ماركسيستي با فضاي بسته اي كه داشته‌اند و با اينكه هيچ حقي براي ملت خود قائل نبوده‌اند و با ظلم و ستم‌هاي بي‌ حدي كه بر انسان‌ها روا‌ مي داشته‌اند به اين موفقيت‌ها دست يافته‌اند و ماهواره به فضا فرستاده‌اند و دستاوردهاي تكنولوژيكي مهمي داشته‌اند. اما تفاوت حكومت و نظام حق در توجه به حقوق انسان و كرامت اوست. موفقيت‌هاي علمي در صورتي ارزشمند است كه همراه با عدالت‌خواهي واقعي و توجه به كرامت انسان باشد. 

حكومت هر چند موفقيت‌هاي ظاهري و علمي داشته باشد در صورتي ديني و خدايي و حق است كه از ظلم و ستم دوري كند و به حقوق ملت خود احترام بگذارد. حكومتي كه شعار ديني بودن مي‌دهد ملاك و معيار موفقيتش بايد اين باشد كه چه ميزان به عدالت نزديك شده و چه ميزان از ظلم و ستم دوري كرده است. سخن را با حديثي از پيامبر(ص) پايان مي‌بريم. آن حضرت در وصيتي به علي (ع) مي‌فرمايد: «اي علي! ظالم و ستمگر سه علامت و نشانه دارد: زيردستانش را سركوب مي‌كند، از كسي كه ما فوق اوست نافرماني مي‌كند و با ستمگران همدست است و آنان را ياري مي‌دهد» (تحف العقول، وصيت پيامبر (ص) به علي (ع)) 

۱۳۹۱ بهمن ۱۸, چهارشنبه

انقلاب اسلامي نويد دموكراسي قدسي بود

امام خميني(ره) در مصاحبه‌ها و سخنان متعددي پيش از پيروزي انقلاب و در بحبوحه آن به اين اشاره كرده است كه در پي پياده كردن يك حكومت دموكراتیک به معناي واقعي است. ايشان هيچ تضادي بين اسلام و احكام آن و دموكراسي نمي‌ديده، بلكه از اين بالاتر هر حكومتي را كه نام اسلام را داشته باشد اما دموكراسي نباشد، اسلامي نمي‌ديده است. خبرنگار خبرگزاري فرانس‌پرس در تاريخ 3/8/57 از امام خميني مي‌پرسد: 
«از قرار، ترجيح شما يك جمهوري اسلامي است، از قول شما گفته‌اند كه كار رژيم سلطنتي به استبداد مي‌كشد. با وجود اين، هستند رژيم‌هاي جمهوري اسلامي كه از بعضي رژيم‌هاي سلطنتي استبدادي ترند، در اين باره چه نظري داريد؟ 
ایشان چنين پاسخ می دهند: 
«دولت‌هاي استبدادي كه وجود دارند را نمي‌توان حكومت اسلامي خواند تا شما بتوانيد سلطنتي آن را با جمهوري آن مقايسه كنيد. رژيم اسلامي با استبداد جمع نمي‌شود. آن رژيم‌هاي جمهوري هم كه استبدادي هستند در اسم جمهوري هستند، در محتوا سلطنتي هستند» (صحيفه نور، ج2، ص205) 
مطابق اين سخن استبداد به هيچ معنايي با دين اسلام جمع نمي‌شود و هيچ حكومتي كه به اندك درجه‌اي استبدادي باشد به هيچ معنايي اسلامي نيست. پس دموكراسي از ذاتيات اسلام است كه از آن جدا شدني نيست. به اعتقاد امام خميني احكام اسلامي تاب اين را دارند كه با گونه‌هاي مختلف دموكراسي سازگار گردند. خبرنگار تلويزيون فرانسه در تاريخ 5/8/57 از ايشان مي‌پرسد: 
«آيا اسلام با قوانين بدون انعطافي كه دارد، مي‌تواند آزادي و پيشرفت اجتماعي را ضمانت نمايد؟ نمونه‌اي از آن را در كشور ديگري نشان بدهيد.» 
و امام (ره) پاسخ مي‌دهد: 
«اولا اسلام قوانين اساسيش انعطاف‌ ندارد و بسياري از قوانينش با نظرهاي خاصي انعطاف دارد و مي‌تواند تضمين همه انحاء دموكراسي را بكند و كشوري كه ما مي‌خواهيم، كشور اسلامي به همه معناست و در خارج نظيرش الان نيست، سابقا بوده» (همان، ص221-222) 
پس مطابق اين سخن قوانين واحكام اسلامي مي‌تواند خود را با صورت‌هاي مختلف دموكراسي تطبيق دهد. ظاهرا مقصود ايشان از حكومتي كه سابقا بوده بايد حكومت پيامبر(ص) و علي (ع) می باشد. پس طبق نظر ايشان حكومت آنان نيز گونه‌اي دموكراسي بوده است. ايشان در جاي ديگر اين نكته را با صراحت بيشتري بيان مي‌كند. در پاسخ به خبرنگار مجله المستقبل كه در تاريخ 15/8/57 از نوع حكومت مورد نظر ايشان پرسيده بود، چنين گفت: 
«حكومت جمهوري اسلامي مورد نظر ما از رويه پيامبر اكرم(ص) و امام علي(ع) الهام خواهد گرفت و متكي به آراء عمومي ملت مي‌باشد و نيز شكل حكومت با مراجعه به آراء تعيين خواهد گرديد» (همان، ج3، ص27). 
پس حكومت مورد نظر ايشان از يك سو به تمام معنا دموكراسي است و همه چيز آن بر آراي مردم متكي است، و از سوي ديگر با الهام از حكومت پيامبر و علي قرار است شكل بگيرد. به نظر ايشان حكومت جمهوري و دموكراسي به معناي متعارف آن با اسلام قابل جمع است . در پاسخ به خبرنگار روزنامه لوموند (22/8/57) كه درباره چگونگي جمع بين دين و جمهوريت پرسيده بود، مي‌گويد: 
«اما جمهوري به همان معنايي كه همه جا جمهوري است لكن اين جمهوري بر يك قانون اساسي‌اي متكي است كه قانون اسلام مي‌باشد. اينكه ما جمهوري اسلامي مي‌گوييم براي اين است كه هم شرايط منتخب و هم احكامي كه در اين جاري مي‌شود، اینها بر اسلام متكي است لكن انتخاب با ملت است و طرز جمهوري هم همان جمهوري است كه همه جا هست» (همان، ص 145). 
ايشان دموكراسي و حق تعيين سرنوشت را از حقوق اوليه انسان مي‌داند كه در هيچ شرايطي قابل گرفتن نيست. مطابق اين سخن حتي در حكومت پيامبر (ص) و علي (ع) مردم حق دارند كه در سرنوشت خود دخالت كنند و نوع حكومت خود را تعيين كنند. در مصاحبه با خبرنگار انگليسي (16/8/57) مي‌گويد: «از حقوق اوليه هر ملتي است كه بايد سرنوشت و تعيين شكل و نوع حكومت خود را در دست داشته باشد» (همان، ص42). 
از اين سخنان، كه مشابه آنها در مصاحبه‌ها و سخنان امام خميني(ره) زياد ديده مي‌شود، دو نكته مهم و اساسي بر مي‌آيد. يكي اينكه هرگونه استبداد و بي‌توجهي به رأي و نظر مردم خلاف اسلام و انحراف از آن است و حكومت در تمام سطوحش بايد متكي به رأي و نظر مردم باشد و منهاي رأي و نظر مردم هيچ گونه مشروعيت و اعتباري در كار نيست. و دوم اينكه حتي حكومت شخصيت‌هايي مانند پيامبر (ص) و علي (ع) به معناي واقعي كلمه دموكراسي و متكي بر رأي و نظر مردم بوده است. 
گاهي اين سؤال و پرسش مطرح مي‌شود كه آيا دموكراسي يك ارزش است يا يك روش؟ حال اگر بخواهيم اين پرسش را از ديني مانند اسلام بپرسيم چه پاسخي دريافت مي‌كنيم و شخصيتي مانند امام خميني(ره) كه دموكراسي و توجه به رأي و نظر مردم را از ذاتيات اسلام مي‌داند، احيانا چه پاسخي به آن مي‌دهد؟ شايد بتوان گفت كه پاسخ متون اسلامي به اين پرسش اين است كه دموكراسي روشي ارزشمند و ارزشي روشمند است. پيامبر خدا (ص) با علي (ع) عهد مي‌كند و پيمان مي‌بندد كه با اينكه او سزاوارترين مردم به امر حكومت است و از اين جهت حق اوست اما در صورتي به اين امر قيام كند كه مردم او را بپذيرند و در غير اين صورت آن را رها كند. (ابن طاوس، كشف المحجه، ص18، به نقل از آيت الله سبحاني، مسائل جديدكلامي، ص607). امام علی(ع) تصريح مي‌كند كه حكومت از آن مردم است و هيچ كس در آن حقي ندارد مگر كسي كه مردم او را برگزينند (تاريخ طبري، ج3، ص456، به نقل از همان، ص606). و آن حضرت خود بيان مي‌كند كه جمع همه مردم براي امر حكومت ممكن نيست (نهج البلاغه، خ168).پس رأي اكثريت حجت و معتبر است. بنابراين حكومت كسي مانند علي(ع) در صورتي مشروع است كه مردم او را بخواهند. 
علاوه بر اين خداوند به پيامبر خود دستور مي‌دهد كه در امر حكومت با مردم مشورت كند (آل عمران/159) و امام علي (ع) مي فرمايد من غير از حكم خدا در همه چيز با شما مشورت مي كنم (نهج البلاغه، نامه 50). پس دموكراسي چه در اصل حكومت و شكل آن و چه در تصميم‌ها و استراتژي‌ها روشي است كه در اسلام پذيرفته شده و مورد تأييد قرار گرفته است. 
از سوي ديگر قرآن مجيد به پيامبر دستور مي‌دهد كه حتي با متخلفان جنگ احد نيز مشورت كند و آنان را از حق مشورت محروم سازد (آل عمران/159) بنابر اين مشورت در امور و دخالت در تعيين سرنوشت حق انسان است و كرامت انساني در آن نهفته است و بدين جهت تنها يك روش نيست بلكه يك ارزش است. بنابراين طبق مبناي امام خميني و برداشتي كه ايشان از اسلام دارد انقلاب اسلامي نويد يك دموكراسي قدسي بود و تا جايي نظام برآمده از اين انقلاب در مسير اصلي و صحيح خود گام بر مي‌دارد و تا جايي از اسلام اصيل منحرف نشده است كه دموكراسي را به معناي واقعي كلمه هم به عنوان بهترين روش و همه به عنوان يك ارزش بپذيرد و در همه وقت و همه جا تلاش كند كه به رأي و نظر مردم دست يابد و زمينه ابراز رأي و نظر واقعي مردم را به بهترين وجه و صورت فراهم كند. رأي و نظر مردم در اسلام و در سخنان امام خميني يك امر تزئيني و صوري نيست بلكه تعيين كننده است و هر پستي كه بدون آن اشغال شود مشروع نيست و هر تصميمي كه بدون آن گرفته شود شرعي نيست. 

۱۳۹۱ بهمن ۸, یکشنبه

اخلاق در جغرافياي دينداري در سخنان پيامبر(ص)


از سخنان پيامبر خدا(ص) بر مي‌آيد كه اخلاق نه تنها يكي از ستون‌هاي دين اسلام است بلكه مهم‌ترين ستون آن است. اگر دين اجزايي دارد و برخي از اين اجزا گوهر هستند و برخي ديگر صدفند، قطعا اخلاق بخش گوهرين دين را تشكيل مي‌دهد و اگر دين مغز و پوستي دارد اخلاق مغز دين است. اگر دين ذاتيات و عرضياتي دارد اخلاق ذاتي‌ترين بخش دين است و اگر دين روح و بدني دارد اخلاق روح دين را تشكيل مي‌دهد. معنا و مفهوم اين سخن اين است كه فرد در دينداري خود بايد بيش از هر چيز ديگر به اخلاق اهميت بدهد و آن را نسبت به هر خصلت و عمل ديگر مقدم سازد. جامعه و نظامي كه خود را اسلامي مي‌خواند بايد به اخلاق بيش از هر چيز ديگري توجه كند و جامعه بي‌اخلاق هرگز نمي‌تواند خود را اسلامي بخواند چرا كه اصلي‌ترين ذاتي اسلام را ندارد. در چند محور به سخنان پيامبر(ص) در اين باره اشاره مي‌كنيم.

الف) اخلاق خداوند؛ 
در احاديثي سخن از اين رفته است كه خداوند داراي اخلاقي نيكوست و از انسان‌ها مي‌خواهد كه از اين جهت مانند او گردند. آن حضرت مي‌فرمايد: «خوش خلقي اخلاق خداوند بزرگ است» (مجيدي خوانساري، نهج الفصاحه، ص200) و مي‌فرمايد: «خلق و خوي خداوند را در پيش گيريد» (عين القضات، تمهيدات، ص66، 129 و ...؛ فخر رازي، المطالب العاليه، ج7، ص300). از آنجا كه انسان خليفه خدا بر روي زمين است پس بايد جهان را خدا گونه اداره كند و اين مي‌طلبد كه به اخلاق خدايي متخلق گردد.

ب) اخلاق اساس دين؛ 
آن حضرت مي‌فرمايد: «همانا من برانگيخته شده‌ام تا مكارم اخلاق را به كمال برسانم» (كنزالعمال، ح 5180؛ السنن الكبري، ج1، ص192). و مي‌فرمايد: «اسلام خوشخويي است» (كنز العمال، ح 5225) و مي‌فرمايد: «خوي نيكو نصف دين است» (الخصال، ص30) و مي‌فرمايد: «ايمان آن مؤمن كامل‌تر است كه اخلاقش نيكوتر باشد» (امالي الطوسي، ص140)

ج) اخلاق سرمايه اصلي رستگاري؛ 
پيامبر خدا(ص) در احاديث متعددي مي‌فرمايد كه هيچ چيز در نجات و رستگاري انسان مؤثر‌تر از اخلاق نيكو نيست. آن حضرت مي‌فرمايد: «در ترازوي اعمال چيزي سنگين‌تر از خوشخويي و اخلاق نيكو نيست» (عيون اخبار الرضا، ج2، ص37) و مي‌فرمايد: «محبوب‌ترين شما نزد من و نزديك‌ترينتان به من در روز قيامت، خوشخوترين و متواضع‌ترين شماست» (بحارالانوار، ج71، ص394). و مي‌فرمايد: «بنده خدا، هر چند در عبادت ضعيف باشد، با اخلاق نيكو خود در آخرت به درجات بزرگ و منزل‌هاي والا دست مي‌يابد» (المحجه البيضاء، ج5، ص93). و مي‌فرمايد: «خوش خلقي از سعادت انسان است» (كنزالعمال، ح5193). و مي‌فرمايد: «خوش اخلاقي گناهان را نابود مي‌سازد همانطور كه خورشيد يخ را ذوب مي‌كند» (الكافي، ج2، ص100).

د) بد اخلاقی مايه هلاكت و شقاوت؛ 
پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «همانا بنده به سبب بد اخلاقي‌اش به پايين‌ترين درجات دوزخ سقوط مي‌كند» و مي‌فرمايد: «بد خويي گناهي نابخشودني است» (المحجه البيضاء، ج5، ص93) به آن حضرت عرض شد كه فلان شخص روزها را روزه مي‌گيرد و شبها را به عبادت مي‌گذراند اما بد اخلاق است و همسايگانش را با زبان خو مي‌آزارد. حضرت فرمود: خيري در او نيست، او دوزخي است (بحارالانوار، ج71، ص394). و مي‌فرمايد: «بد اخلاقي عمل را از بين مي‌برد همانگونه كه سركه عسل را فاسد مي‌كند» (الكافي، ج2، ص321).

هـ ) اخلاق نيكو بالاترين نعمت؛ 
پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «بهترين چيزي كه به مردم عطا شده است اخلاق خوش است» (سنن ابن ماجه، ح 3437). آن حضرت مي‌فرمايد: «اخلاق نيكو پيشه كن كه قسم به خدا انسان‌ها به چيزي مانند آن زينت نمي‌يابند» (كنز العمال، ح 5188) و مي‌فرمايد: «بهترين شما خوش اخلاق‌ترين شما هستند، كساني كه الفت گيرند و الفت‌پذيرند» (تحف العقول، كوتاه سخنان پيامبر(ص)، ح 73).

و) اخلاق نيكو اجتماع را مي‌سازد؛ 
پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «با دارايي‌تان نمي‌توانيد همه مردم را بهره‌مند سازيد وليكن خوش اخلاقي‌اتان را همگاني كنيد» (الفقيه، 5839). و مي‌فرمايد: «پايداري كن و با مردم خوش اخلاق باش» (المستدرك علي الصحيحين، ج 1، ص54) آن حضرت مي‌فرمايد: «صله رحم و اخلاق نيكو و خوش همسايگي شهرها را آباد و عمرها را طولاني مي‌كند» (مسند احمد ابن حنبل، ج6، ص159) و مي‌فرمايد: «اخلاق نيكو باعث استحكام دوستي مي‌شود» و مي‌فرمايد: «اخلاق نيكو كينه را از بين مي‌برد» (تحف العقول، كوتاه سخنان پيامبر (ص) ح 71 و 72).

اينها بخشي از سخنان پيامبر اسلام (ص) درباره جايگاه اخلاق و آثار دنيوي و اخروي آن بود. مطابق اين احاديث هيچ بخشي از دين و هيچ بعدي از آن جايگاه و اهميت اخلاق را ندارد. جامعه‌اي كه خود را اسلامي مي‌خواند و از اخلاق نيكو بي‌بهره است اين جامعه اسلامي نيست و قطعا در تعريف و شناخت دين به گمراهي كشيده شده است. جامعه و نظامي كه در ظاهر به عباديات دين توجه مي‌كند و براي ظواهر ديني اهميت قائل مي‌شود اما به اخلاق توجه نمي‌كند و نه خود آن را رعايت مي‌كند و نه مردم را بيش از هر چيز به آن ترغيب مي‌كند، با اسلام و تعاليم پيامبر آن فاصله بسيار زيادي دارد. جهانيان بايد اخلاق نيكو و سخنان پسنديده و صداقت و درستگاري و وفاداري به عهد و پيمان را از سوي سردمداران نظامي كه خود را اسلامي مي‌خواند و شعار اسلام را سر مي‌دهد، به روشني و وضوح تمام ببينند و اگر اينگونه نباشد و عكس اين باشد در واقع براي اسلام و پيامبر آن ضد تبليغ شده است.

۱۳۹۱ بهمن ۷, شنبه

زيبايي دين به تحمل، مدارا و تساهل است

امام صادق(ع) مي‌فرمايد: 
«من زين الايمان الفقه، و من زين الفقه الحلم، و من زين الحلم الرفق، و من زين الرفق اللين، و من زين اللين السهوله؛ آگاهي عميق از دين زينت ايمان است، و بردباري زينت دين‌شناسي و آگاهي عميق از دين است، و زينت بردباري رفق و مدارا با مردم است، و زينت رفق و مدارا نرمي است، و زينت نرمي سهل‌گيري و آسان‌گيري است» (تحف العقول، كوتاه سخنان امام صادق(ع)، ش 100). 
امام(ع) در اين سخن در واقع پنج صفت و ويژگي و رفتار را باعث زينت و زيبايي ايمان مي‌شمارد و آنها را به تربيت بيان مي‌كند. اين پنج صفت و رفتار به ترتيب عبارتند از: درك درست دين، بردباري، مدارا، نرمي و تساهل و آسان‌گيري. در واقع اين پنج صفت و رفتار در يك راستا و مكمل همديگرند. 

امام علي(ع) مي‌فرمايد: «بردبار كسي است كه برادران خود را تحمل مي‌كند» (غرر الحكم، ح 1111). انسان‌ها در صفات و اعمال و اعتقادات و سليقه‌ها يكسان و يكنواخت نيستند و پايين و بالا دارند و انسان مؤمن كسي است كه بتواند انسان‌هاي متنوع و مختلف را تحمل كند. اين صفت و ويژگي در دين و ايمان چنان مهم است كه پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «انسان بردبار به پيامبري نزديك است» (بحار الانوار، ج43، ص70) پس مهمترين ويژگي پيامبران بردباري و تحمل آنان است. بردباري و تحمل امري عقلاني است و با عقل و خرد و دانش ارتباط مستقيمي دارد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «بردباري كمال خرد است» و مي‌فرمايد: «با زياد شدن عقل بردباري زياد مي‌شود» و مي‌فرمايد: «بر تو باد به بردباري كه آن ثمره دانش است» (غرر الحكم، ح1055 و 4274 و 6084). 
بردباري كليد موفقيت و كاميابي و پيروزي است. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «هر كس بردبار باشد آقايي كند» (بحار الانوار، ج77، ص208) و مي‌فرمايد: «آن كس كه در برابر دشمن خود بردباري نشان دهد بر او پيروز شود» (كنز الفوائد، ج1، ص319) و مي‌فرمايد: «بردباري مايه سامان يافتن كار مؤمن است‌» و مي‌فرمايد: «زيبايي انسان به بردباري اوست» (غررالحكم، ح 1420 و 4718). و مي‌فرمايد: «بردباري و وقار دو همزادند كه مولود بلند همتي هستند» (نهج البلاغه حكمت 460). 

پس حلم و بردباري و تحمل ديگران در دينداري و شخصيت انسان از جايگاهي مهم و كليدي برخوردار است، اما خود اين بردباري به فرموده امام صادق(ع) زيور و زينتي دارد و آن مدارا با مردم است. پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «پروردگارم، همان‌گونه كه مرا به انجام واجبات فرمان داده، به مدارا كردن با مردم نيز فرمان داده است» و مي‌فرمايد: «مدارا كردن با مردن نصف ايمان است» (كافي، ج2، ص117 و 116). امام علي(ع) مي‌فرمايد: «ميوه خرد، مدارا كردن با مردم است» و مي‌فرمايد: «سلامت دين و دنيا در مدارا كردن با مردم است» (غررالحكم، ح 4629 و 5610). 

در گام بعدي اين مداراي با مردم نيز زيور و زينتي دارد كه نرمي و ملايمت است. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «خداوند نرم و مهربان است و نرمي را در هر كاري دوست دارد» (كنزالعمال، ح 5370) و مي‌فرمايد: «خداي تعالي نرم است و نرمي را دوست دارد و بر پايه آن عطايي مي‌بخشد كه در سايه خشونت نمي‌دهد» (صحيح مسلم، ح8، ص22) و مي‌فرمايد: «نرمي رأس حكمت است» (نهج الفصاحه، مجيدي خوانساري، ص312).امام علي(ع) مي‌فرمايد: «نرمي كليد كاميابي است» (غررالحكم، ح294) و امام باقر(ع) مي‌فرمايد: «هر چيزي را قفلي باشد و قفل ايمان نرمي است (كافي، ج2، ص118). 

اما گام آخر اين است كه نرمي و ملايمت خود زينتي دارد و آن سهل‌گيري و آسان‌گيري است. از آياتي از قرآن مجيد بر مي‌آيد كه خداوند در دين سخت‌گيري نكرده و سنت و روش او بر سخت‌گيري نبوده است. در آيه‌اي از قرآن مجيد آمده است: «خداوند در دين براي شما دشواري قرار نداده است» (حج/ 78). پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «اي مردم! همانا دين خدا آسان است» و مي‌فرمايد: «من براي آوردن دين آسان حنيف برگزيده شده‌ام و هر كس با سنت و روش من مخالفت كند از من نيست» و مي‌فرمايد: «همانا بهترين دين نزد خدا آيين آسان حنيف است» (كنزالعمال، ح5418 و 900 و 5422). 
اين در باره آساني اصل دين بود. روايات متعددي درباره آسان‌گيري در امر دين و ديگر امور زندگي وارد شده است. پيامبر خدا (ص) مي‌فرمايد: «خداي تعالي آسان‌گير آزاده را دوست دارد» (نهج الفصاحه، مجيدي خوانساري، ص312) و مي‌فرمايد: «خداي تعالي مرا براي ايراد گيري و درد سر تراشي مبعوث نكرد، بلكه براي آموزگاري و آسان‌سازي برانگيخت» (كنزالعمال، ح31989) 

از سخن امام صادق بر مي‌آيد كه دين و ايمان و دينداري با تحمل و بردباري رابطه‌اي تنگاتنگ دارد و شخص و جامعه و نظامي كه مدعي است كه پرچم دين را بلند كرده است بايد به نهايت بردباري و تحمل داشته باشد، به گونه‌اي كه حتي با متخلفان و مجرمان تا حد ممكن با صبوري برخورد كند، تا چه رسد به افراد بي‌گناه و پاك. چنين نظامي و جامعه‌اي بايد بداند كه امر دين با خشونت و سخت‌گيري پيش نمي‌رود. چنين نظام و جامعه‌اي بايد دغدغه اش اين باشد كه همگان را جذب كند و چنين چيزي تنها با عفو و بخشش و برخورد همراه با مدارا و نرمش ممكن است. سخت‌گيري و خشونت هرگز نمي‌تواند قلب و دل انسان‌ها را رام كند و تنها تنفر مي‌آفريند. تنها با تحمل و مدارا و نرمش و آسان‌گيري است كه دلها نرم مي‌شوند و مخالفان به موافق و دوست تبديل مي‌شوند. خشونت و سخت‌گيري هيچ ميانه‌آي با دين و ايمان ندارد. 

۱۳۹۱ بهمن ۲, دوشنبه

منطق وحدت در قرآن مجيد

قرآن مجيد پيروان ساير اديان را به همگرايي با اسلام و مسلمانان فراخوانده است و اين نكته ضرورت همگرايي بين فرق و مذاهب اسلامي را آشكار مي‌كند. قرآن مجيد همه موحدان عالم را به همگرايي حول كلمه توحيد و يگانه‌پرستي فراخوانده و از همه خواسته است كه گرد همين نكته مشترك گرد آيند. اگر خواست قرآن مجيد اين است كه پيروان ادياني كه تنها در اصل وجود خدا و يگانگي او اشتراك دارند، گرد همين كلمه جمع شوند، پس قطعا به طريق اولي از كساني كه در اصول بسيار بيشتري اشتراك دارند مي‌خواهند كه حول مشتركات گرد آيند. بنابراين هر حركتي كه به همگرايي مسلمانان كمك كند و باعث شود آنان با هم نزديك شوند و دشمني و خصومت را كنار بگذارند قطعا حركتي خداپسندانه است و هر عمل و حركتي كه باعث دوري مسلمانان از همديگر شود و آتش دشمني را بين آنان بر افروزد عملي شيطاني است كه خشم و غضب خداوند را در پي دارد. 

از قرآن مجيد مي‌توان استفاده كرد كه براي وحدت و همگرايي يك مقتضي وجود دارد و يك مانع. مقتضي آن است كه پيروان اديان و مذاهب ختلف با تسامح با هم برخورد كنند و به اندك بهانه اي همديگر را از دايره توحيد و ديگر باورهاي بنيادين خارج نكنند و اصل بر اين باشد كه كسي را تا جايي كه ممكن است در دايره وارد كنند. اما مانع اين است كه راجع به ديگران به گونه‌اي سخن گفته شود يا قلم زده شود كه دشمني و خصومت و جدايي را در پي داشته باشد. در اين بخش دوم هر كس بايد خود را و دين و مذهب خود را ملاك و معيار قرار دهد و هرگونه سخن و نوشته‌اي كه باعث رنجش خود او مي‌گردد، درباره ديگران به كار نبرد. 

قرآن مجيد در رابطه با نكته اول، يعني تسامح در برخورد با عقايد و اعمال ديگران، اين عمل را به روشني انجام داده است. در قرآن مجيد به راحتي همه اهل كتاب موحد شمرده شده‌اند: «قل يا اهل الكتاب تعالوا الي كلمه سواء بيننا و بينكم الانعبد الا الله و لا نشرك به شيئا و لا يتخذ بعضنا بعضا اربابا من دون الله؛ بگو: اي اهل كتاب، بياييد گرد سخني كه ميان ما و شما يكسان است گرد آييم، و آن اينكه جز خدا را نپرستيم و چيزي را شريك او نگردانيم، و بعضي از ما بعضي ديگر را به جاي خدا به خدايي نگيرد» (ال عمران/ 64). واژه «اهل كتاب» قطعا شامل مسيحيان مي‌شود. مسيحيان در هنگام نزول قرآن مجيد عموما به تثليث اعتقاد داشته‌اند و قرآن مجيد در جاي ديگر به آن اشاره مي‌كند و آن را رد مي‌كند. (نسا/171). مسيحيان معتقد بوده‌اند كه با اينكه اصل اساسي دين توحيد است، اما تثليث به توحيد لطمه نمي‌زند و با آن قابل جمع است. اما از آياتي از قرآن بر مي‌آيد كه تثليث با توحيد جمع نمي‌شود و باور به آن كفر است (ماءده/73 ). با اين حال قرآن مجيد مسيحيان را از جرگه موحدان خارج نمي‌كند و به آنان مي‌گويد ما با شما در توحيد و يگانه‌پرستي مشترك هستيم. 

گويا قرآن از آنان مي‌پذيرد كه اصل اساسي آنان توحيد است و باور به تثليث را در اينجا ناديده مي‌گيرد. همين سخن در صورتي كه زرتشتيان اهل كتاب به حساب آورده‌ شوند، كه در واقع اينگونه بوده و اكثريت عالمان اينگونه برداشت كرده‌اند، تكرار مي‌شود. زرتشتيان زمان ظهور اسلام دو منشأ براي هستي قائل بوده و شرور و بدي‌هاي عالم را به اهريمن و خوبي‌ها و خيرات آن را به اهورا مزدا نسبت مي‌داده‌اند. اما آنان هرگز اهريمن را نمي‌پرستيده و نسبت شر به اهريمن را به خاطر حل مسأله شرور مطرح كرده‌اند. با اينكه از عقيده آنان ثنويت در خالقيت بيرون مي‌آيد، اما با اين حال قرآن مجيد آنان را موحد به حساب آورده است. پس بايد چنين نتيجه گرفته كه قرآن مجيد با عقايد ديگران با تسامح برخورد كرده و اصل اساسي‌اش بر اين بوده كه تا حد ممكن انسان‌ها را از دايره مؤمنان و معتقدان به باورهاي درست خارج نكند. 

نكته دوم درباره شيوه برخورد زباني و قلمي با عقايد و اعمال و مقدسات ديگران بود. قرآن مجيد در اين باره مي‌فرمايد: «ولا تسبواالذين يدعون من دون الله فيسبوا الله عدوا بغير علم؛ و آنهايي را كه جز خدا مي‌خوانند دشنام مدهيد كه آنان از روي دشمني و به ناداني، خدا را دشنام بدهند» (انعام/ 108). در اينجا قرآن مجيد قانون زرين یا قانون سیمين اخلاق را به كار برده است. قانون زرين اخلاق، كه همه اديان و مكاتب آن را پذيرفته‌اند، اين است كه: «با ديگران آن گونه برخورد كنيد كه دوست داريد با شما آن گونه برخورد كنند» و البته قانون سیمين هم وجود دارد و آن اين است كه: «با ديگران آن گونه برخورد نكنيد كه دوست ندارید با شما آنگونه برخورد كنند». 

قرآن مجيد از مسلمان مي‌‌خواهد كه خود را ملاك و معيار قرار دهند و آنچه را كه دوست ندارند درباره دين و مقدسات آنان گفته شود درباره دين و مقدسات ديگران نگويند. بي منطق‌ترين انسان كسي است كه بگويد من آزادم كه به مقدسات ديگران هر چه خواستم بگويم و نسبت با کسانی که به مقدسات من توهین کنند شديد‌ترين برخورد را مي‌كنم و هر كاري بتوانم نسبت به آنان انجام مي‌دهم. انساني كه به مقدسات پيروان ديگر اديان و مذاهب توهين مي‌كند و الفاظ زشت و ناخوشايند به كار مي‌برد يا به هر صورت لفظي را به كار مي‌برد كه ديگران از آن خوششان نمي‌آيد بايد پيشتر خود را آماده كرده باشد كه همان الفاظ درباره مقدسات خود او به كار برده شود. 

بنابراين مطابق آيات قرآني رعايت دو نكته در رابطه با وحدت و همگرايي با ديگر اديان و ديگر مذاهب ضروري است. يكي اينكه نسبت به اعمال و عقايد ديگران با تسامح بر خورد شود و اصل بر اين باشد كه انسان‌ها در دايره مؤمنان و معتقدان وارد شوند و در اين باره سخت‌گيري نشود.نكته ديگر اينكه در رابطه با عقايد و اعمال و مقدسات ديگر اديان و مذاهب از الفاظ ناشايست استفاده نشود و هيچ لفظي و سخني را كه دوست ندارند درباره اديان و مذاهب خود آنان به كار رود، درباره ديگران به كار نبرند. 

اين در رابطه با وحدت و همگرايي با ديگر اديان و مذاهب بود. اگر در رابطه با ديگران اصل همگرايي و وحدت است در درون يك جامعه و مذهب اين اصل اولويت‌ بيشتري دارد. مطابق قرآن مجيد اصل بر جذب و وارد كردن افراد در دايره متدينان است و به بهانه بايد آنان را وارد كرد نه اينكه به بهانه كسي اخراج شود. خداوند تعالي مي‌فرمايد: «يا ايها الذين آمنوا اذا ضربتم في سبيل الله فتبينوا و لا تقولوا لمن القي اليكم السلام لست مؤمنا تبتغون عرض الحيواه الدنيا...؛ اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، هر گاه در راه خدا سفر مي‌كنيد خوب بررسي كنيد، مبادا به كسي كه نزد شما اظهار اسلام مي‌كند، بگوييد تو مؤمن نيستي، تا به اين بهانه متاع زندگي دنيا را بجوييد....» (نساء / 94). 

پس مسلمانان وظيفه دارند كه بررسي و تحقيق كنند اما نه براي اينكه چه كسي را وارد حيطه اسلام بدانند، بلكه براي اينكه مبادا كسي را بي جهت از اين دايره بيرون كنند و براي وارد شدن صرف ظاهر لفظ كافي است. كسي كه به بهانه انسان‌ها را از دين خارج مي‌كند در پي دنيا طلبي است. او يا در پي مال و منال دنياست و يا جاه و مقام و يا امور ديگر دنيوي. 

اساسا انسان‌هاي وحدت گريز خود محور و خود پرست هستند. انسان‌ وحدت گريز خود را و انديشه خود را مساوي با حق و حقيقت مي‌داند و خود را ملاك و معيار حق مي‌شمارد. او همگان را با خود مي‌سنجد و اگر دقيقا مثل او مي‌انديشد و مثل او عمل مي‌كند و سليقه‌اش مانند اوست او را متدين مي‌شمارد و اگر اينگونه نباشد او را از حيطه دين و ايمان خارج مي‌كند. اين خطر عالمان دين را تهديد مي‌كند كه به آساني خود پرستي در آنان جاي حق‌پرستي را بگيرد و به جاي اينكه انسان‌ها را با حق بسنجند آنان را با خود ‌بسنجند. اگر دقيقا موضع سياسي و ديني كسي مانند موضع آنان باشد او را داخل دين مي‌كند والا او را خارج مي‌گردانند. يك انسان حق‌پرست تلاش مي‌كند كه از خود‌پرستي فاصله بگيرد و بنابراين به انسان‌هاي ديگر اجازه مي‌دهد كه متفاوت با او بيانديشند و سليقه‌اي متفاوت با سليقه او داشته باشند ،ولي در عين حال به آساني آنان را از دايره متديانان خارج نمي‌كند. چنين انساني طرفدار وحدت است.

۱۳۹۱ دی ۲۹, جمعه

عزت حق‌پرستي و ذلت باطل پرستي

امام حسن عسكري(ع) مي‌فرمايد: 

«ما ترك الحق عزيز الا ذل و لا اخذ به ذليل الا عز؛ هيچ عزيزي حق را واننهد جز اينكه خوار شود، و هيچ خوار و ذليلي مطابق حق مشي نكند جز اينكه عزيز گردد» (تحف العقول، كوتاه سخنان امام عسكري(ع)). 

دو كلمه حق و باطل دو كليد واژه قرآني است كه همه دينداري و نجات و رستگاري يا شقاوت و بدبختي انسان‌ها به آنها مرتبط گرديده است. در قرآن مجيد صدها بار كلمه «حق» و دهها بار كلمه «باطل» به كار رفته است. مطابق آيات قرآني به آنچه بايد باور داشت و ايمان آورد از اين جهت است كه آن چيز حق است و هر آنچه را كه بايد عمل كرد از آن جهت است كه آن چيز حق است و از سوي ديگر هر آنچه را كه بايد رها كرد و به آن باور نداشت از اين جهت است كه آن چيز باطل است و هر عملي را كه بايد ترك كرد و از آن پرهيز كرد به اين خاطر است كه آن عمل مصداق باطل است. پس حق و باطل در ادبيات قرآني كل «هست و است و نيست‌ها» يا بعد نظري دين، و كل «بايد و نبايدها» يا بعد عملي را در بر مي‌گيرند. 

قرآن مجيد با اينكه همه دينداري يا كفر را با حق و باطل پیوند زده است ،اما نه درباره معنا و مفهوم اين دو واژه و نه درباره چرايي‌ گردن نهادن به حق و ترك باطل سخني به ميان نياورده، چنان كه گويي هم مفهوم آنها و هم چرايي پذيرش يا ترك آنها براي عقل و فطرت بشري آشكار و روشن است. و نيز گويا همه خوبي‌ها و بدي‌ها و شايستگي‌ها و ناشايستگي‌ها و بايستگي‌ها و نا بايستگي‌ها همه به اين بر مي‌گردد كه عملي مصداق حق يا باطل باشد و همه چيز با اين دو واژه تعريف مي‌شود. 

مطابق ادبيات قرآني انساني ديندار است و در نتيجه عزت و سربلندي دنيوي و نجات و رستگاري اخروي را به دست مي‌آورد كه به حق گردن نهد و آن را با دل و جان پذيرا باشد و انساني كافر است و در نتيجه هم در دنيا با خفت و خواري زندگي مي‌كند و هم در آخر شقاوت و بدبختي در انتظار اوست كه در باطل غوطه‌ور باشد و به آن چنگ زند و با حق عناد و دشمني داشته باشد. انسان‌ها به ميزاني كه حق را گردن مي‌نهند و از باطل دوري‌ مي‌كنند درجه و مقامشان تعيين مي‌شود و البته اين اشتباه نشود كه مقصود از عزت و سربلندي دنيوي اين نيست كه فرد در مال و ثروت و قدرت و ... غوطه‌ور باشد چرا كه فرد ممكن است اين امور را داشته باشد اما عزيز نباشد و يا از همه اين امور محروم باشد اما عزيز باشد. اينگونه نيست كه انساني كه داشته باشد كه بخورد و بخورد عزيز باشد و انساني كه از اين جهت در مضيغه باشد ضرورتا خوار و خفيف و غير عزتمند باشد. 

مطابق آيات قرآني و روايات اسلامي عزت و سربلندي انسان در اين دنيا نيز در گرو حق‌پرستي است و خفت و خواري او در گروه باطل‌پرستي است. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «هر كس به جز حق جوياي عزت شود به ذلت درافتد و هر كس با حق عناد ورزد خوار گردد» (تحف العقول، كوتاه سخنان امام علي(ع)). و مي‌فرمايد: «حق، نيرومندترين پشتيبان است» (غررالحكم، ح716). 

امام صادق(ع) مي‌فرمايد: «عزت و ارجمندي آن است كه چون با حق روبرو شدي در برابر آن فروتني كني» (بحار الانوار، ج78، ص228). 

اما پيام امام عسكري(ع) به همه كساني كه به ظاهر عزتمند هستند و در قدرت و شوكت قرار دارند اين است كه اين شوكت و عظمت و عزت ظاهري در صورتي حفظ مي‌شود كه به حق عمل شود و باطل ترك گردد. اگر حقيقت را ترك كنيد و به ظلم و ستم و حق‌كشي روي آوريد مطمئن باشيد كه اين عزت و عظمت ظاهري از بين خواهد رفت و خوار و خفيف خواهيد گرديد و پيام آن امام همام به كساني كه عظمت ظاهري ندارند و از قدرت و شوكت ظاهري محروم هستند و چه بسا تحت ظلم و ستم قرار دارند اين است كه بر طريق حق خود استقامت ورزيد و هرگز خود را به باطل آلوده نگردانيد كه عزت و سربلندي شما در حق و حقیقت است. ممکن است چند روزی محصور ومحبوس شوید وممکن است چند صباحی مورد طعن ونیشخند باطل پرستان قرار گیرید وممکن است برای مدتی مورد تهمت وناسزا واقع شوید وچه بسا چهره نورانی شما نزد انسانهای ساده دل مکدر نشان داده شود اما مطمئن باشید که،به تعبیر قرآن،باطل کف روی آب است و به زودی محو می شود وآب زلال حقیقت آشکار می گردد. 

۱۳۹۱ دی ۲۱, پنجشنبه

نقش انسان در ساختن زمانه در سخني از امام رضا(ع)

شيخ صدوق از ريان ابن صلت نقل مي‌كند كه روزي امام رضا(ع) اين اشعار را براي او انشاد كرده است: 

             یعيب الناس كلهم زمانا                            و ما لزماننا عيب سوانا 

            نعيب زماننا و العيب فينا                         و لو نطق الزمان بناهجانا 

            و ان الذئب يترك لحم ذئب                       و ياكل بعضنا بعضا عينا 

            لبسنا للخداع مسوك ظبي                         فويل  للغريب  اذا   اتانا 

تمام مردم، زمانه را عيب مي‌كنند، در حاكي كه براي روزگار ما جز خود ما عيبي نيست، و تنها ما هستيم كه زمانه را بد مي‌كنيم؛ 

ما روزگار خود را عيب مي‌كنيم، در حالي كه عيب در خود ماست و اگر زمانه با ما حرف مي‌زد ما را هجو مي‌كرد؛ 

و قطعا اينگونه است كه گرگ از خوردن گوشت گرگ پرهيز مي‌كند، درحالي كه برخي از ما به صورتي آشكار برخي ديگر را مي‌خورد؛ 

براي فريب مردم لباس آهو را بر تن كرده‌ايم، پس واي بر ناشناس و غريبي كه نزد ما بيايد. (كمپاني، فضل الله، حضرت رضا(ع)، ص 233). 

يكي از تفاوت‌ها و در واقع اصلي‌ترين و مهم‌ترين تفاوت انسان با حيوان اين است كه او علاوه بر غرايز، عقل نيز دارد و اگر تمام حركات و فعاليت‌هاي حيوان بر اساس غريزه است، انسان مي‌تواند فعاليت‌هايي در پرتو عقل و خرد نيز انجام دهد. در ميان حيوانات نيز جامعه‌هايي منظم كه در آن نظم و مقررات حاكم است ديده مي‌شود. مورچه‌ها و زنبورها و موريانه‌ها جوامعي با نظامي پيچيده دارند، به گونه‌اي كه در آنها هر فرد وظايف و مسئوليت‌هايي مشخص دارد و از مرز مشخص خود عبور نمي‌كند. اما همه نظام جوامع حيواني بر اساس غريزه است و اگر براي مثال مورچه يا زنبور عسلي وظيفه خود را به خوبي انجام مي‌دهد عمل او نه براساس عقل و خرد و نه براساس گزينش و انتخاب خردمندانه، بلكه بر طبق حكم قطعي و تغيير ناپذير و تخلف‌ناپذير غريزه است. به همين جهت نظم جامعه حيواني ثابت است و در طي هزارها و ميليون‌ها سال تغيير محسوسي در آنها ديده نمي‌شود. 

غريزي بودن عمل حيوان باعث مي‌شود كه عمل او به وظيفه و رعايت مقررات و نظم توسط او، تحت عنوان اخلاق نگنجد و نه هيچ حيواني به واسطه داشتن اخلاق نيكو تحسين شود و نه هيچ حيواني به واسطه داشتن اخلاق ناشايست تقييح شود. اما وضعيت انسان در رابطه با ساختن جامعه و ايجاد نظم و مقررات در آن كاملا متفاوت است. جامعه انساني از ديرباز نظم و قانون داشته اما اين نظم و قانون هرگز يكسان و يكنواخت نبوده است. نظم جامعه انساني ممكن است كاملا عادلانه و نيكو و اخلاقي باشد و ممكن است كاملا متفاوت باشد. انسان از آنجا كه با عقل و خرد خود جامعه خود را نظم مي‌دهد و از آنجا كه موجودي مختار است و تحت حكم محتوم و تخلف ناپذير غريزه نيست، خودش مشخص مي‌كند كه جامعه او چه نظامي داشته باشد. او مي‌تواند هم نظام جامعه خود را مشخص كند و هم اينكه ضعف‌ها و كاستي‌هاي آن را اصلاح كند. او قدرت آزمون و خطا را داردو نيز مي‌تواند جوامع گذشتگان را و نيز جوامع ديگر معاصر را مورد مطالعه قرار دهد و با داوري عقل و خرد خويش بهترين و شايسته‌ترين جامعه را بسازد. 

پس جامعه انساني دست ساز خود بشر است و خوبي و بدي آن به خود او مربوط است و هيچ عاملي غير از اراده تك‌تك انسان‌ها در ساختن و آباداني و نيكويي آن، يا تخريب و ويراني و تباهي آن، نقشي ندارد. اگر جامعه‌اي نيكو و شايسته‌ كه اصول انساني و اخلاقي بر آن حاكم است وجود داشته باشد، محصول اراده و قدرت و تلاش انسان‌هاست، و اگر جامعه‌اي تباه و نكوهيده كه اصول غير انساني و غير اخلاقي بر آن حاكم است، وجود دارد، نتيجه سستي و بي‌تفاوتي و شهوت پرستي انسان‌هاست. 

هرجا فساد و تباهي و ناهنجاري در جامعه‌اي وجود دارد هيچ عاملي غير از عمل انسان‌ها يا بي‌عملي آنان در پيدايش آن نقش نداشته است. خداوند تعالي مي‌فرمايد: «ظهر الفساد في البر و البحر بما كسبت ايدي الناس ليذيقهم بعض الذي عملوا لعلهم يرجعون»؛ به سبب آنچه دست‌هاي مردم فراهم آورده، فساد در خشكي و دريا نمودار شده است، تا سزاي بعضي از آنچه را كرده‌اند به آنان بچشناند، باشد كه برگردند» (روم/ 41). مطابق اين آيه همه فسادها از عمل انسان ناشي مي‌شود و اگر انسان‌ها در جامعه فاسد، رنج مي‌كشند نتيجه عمل آنان است و در واقع كاشته خود را درو مي‌كنند. 

انسان از نعمت عقل برخوردار است و به واسطه همين نعمت صاحب تشخيص است و وظيفه دارد كه براي ساختن و اصلاح جامعه خود و كل جامعه انساني حساس باشد و همه تلاش خود را براي بهتر شدن وضع همنوعان به كارگيرد. او نبايد در مقابل ظلم و ستمي كه به همنوعان مي‌رود بي‌تفاوت باشد و نه تنها نبايد فساد كند و نه تنها نبايد به ايجاد فساد و تباهي كمك كند، بلكه بايدهمت خود را به برطرف شدن همه فسادها و ظلم‌ها و تباهي‌ها در جامعه انساني بگمارد و با تمام وجود براي اصلاح بكوشد. 

امام رضا(ع) در اين شعر مي‌فرمايد كه چرا مردم عموما از زمانه عيب مي‌گيرند مگر زمانه محصول دست انسان‌ها نيست. اگر زمانه بد است به واسطه اين است كه انسان‌ها بد هستند. پس هر عيبي است به انسان‌ها وارد است. ما انسان‌ها هستيم كه به همديگر ظلم و ستم مي‌كنيم و حقوق همديگر را رعايت نمي‌كنيم و اخلاق را زير پا مي‌گذاريم و امور خود را با فريب و دغل و حيله و تقلب به پيش مي‌بريم. اگر مي‌خواهيم جامعه و زمانه‌اي نيكو داشته باشيم بايد خود را اصلاح كنيم و خود به اصلاح زمانه و جامعه كمر همت ببنديم. همه فساد و تباهي جامعه و زمانه به خاطر فساد و تباهي ما و ترك وظايف توسط ما و بي‌تفاوتي و سستي ماست و هيچ چيز ديگري در آن دخيل نيست. 


۱۳۹۱ دی ۲۰, چهارشنبه

نمونه اي از برخورد پيامبر(ص) با عمل نيروهاي خودسر

در هر حكومت و نظامي، هر چند نظامي كاملا عادلانه باشد و با موازين درست روي كار آمده باشد و مطابق موازين انساني و اخلاقي و شرعي عمل كند، باز ممكن است در ميدان عمل مواردي از تخلف و انحراف ديده شود. اما مهم اين است كه اين حكومت و نظام با اين تخلفات چگونه برخورد می كند. سياست نظام‌هاي خودكامه و فاسد اين است كه تا حد ممكن بر اين تخلفات سرپوش می گذارند و آنها را انكار می كنند و اگر در موردي تخلف فاش شد تا حد ممكن به توجيه آن مي‌پردازند. اين حكومت‌ها كمتر درصدد جبران خسارت مردم بر مي‌آيند و نه تنها خسارت‌هاي جاني و مالي و آبرويي را جبران نمي‌كنند بلكه حتي صدمه ديدگان را از حقوق اوليه‌شان محروم مي‌كنند و براي مثال بازماندگان فردي را كه به ناحق كشته شده از تشيع جنازه يا عزاداري منع مي‌كنند و ... 

اما حكومت و نظام‌ حق كه همه دغدغه‌اش اجراي عدالت است و قدرت و حكومت را نه براي خود قدرت و حكومت، بلكه براي اجراي عدالت و رساندن حق به صاحب آن مي‌خواهد، تخلفات و اعمال خطاي كارگزاران حكومت را مخفي نمي‌كند و به توجيه آنها نمي‌پردازد، بلكه آنها را علني اعلام مي‌كند و از آنها بيزاري مي‌جويد و با تمام وجود براي جبران خسارت‌هاي وارد شده و حقوق تضييع شده اقدام مي‌كند. نمونه‌اي از اين امر را مي‌توان در سيره پيامبر اسلام(ص) مشاهده كرد. 

اما باقر(ع) نقل مي‌كند كه پيامبر اسلام(ص) در سال هشتم هجري و پس از فتح مكه گروههايي را به اطراف مكه فرستاد تا مردم را به اسلام دعوت كنند اما به آنان فرمان جنگ نداده بود. خالد ابن وليد كه رهبري يكي از اين گروه‌ها را برعهده داشت، به جاي دعوت مسالمت آميز، خودسرانه به قومي حمله كرد و عده‌اي را كشت و اموالي را تلف كرد. وقتي پيامبر(ص) از ماجرا آگاه شد دست‌هاي خود را به سوي آسمان بلند كرد و گفت: «خدايا! من از آنچه خالد كرده بيزارم». آنگاه علي‌ابن ابي‌طالب(ع) را خواست و به او گفت: «پيش اين قوم برو و ماوقع را بررسي كن و آثار اين عمل عصر جاهليت را از ميان بردار و آن را جبران كن». 

آن حضرت اموالي در اختيار علي‌ابن ابي‌طالب(ع) قرار داد تا با آن خسارت‌ها را جبران كند. علي‌(ع) اموال را با خود برده خون بهاي كشته شدگان را به طور كامل پرداخت كرد و همه اموالي را كه از بين رفته بود جبران كرد. آن حضرت در جبران اموال به اندازه‌اي احتياط كرد كه حتي مبلغي را براي جبران ظرف سگ كه احيانا شكسته بود قرار داد. آن حضرت وقتي همه خسارت‌هاي جاني و مالي را با دقت تمام جبران كرد از قوم پرسيد: «آيا خون و مالي بدون ديه و عوض مانده است؟» گفتند: «نه». فرمود: «بخشي از مالي كه پيامبر(ع) به من سپرده نزد من مانده است. شايد خسارت ديگري وارد شده باشد كه من و شما فعلا از آن آگاه نيستيم، پس باقيمانده اموال را براي جبران خسارتي كه ممكن است بعدا آشكار شود به آنان داد. 

علي(ع) نزد پيامبر(ص) بازگشت و آنچه را كه انجام داده بود به آن حضرت گزارش داد. پيامبر(ص) عمل او را تحسين كرده آن را تأييد كرد. آنگاه رو به قبله ايستاد و دست خود را به سوي آسمان چنان بلند كرد كه سفيدي زير بغلش آشكار شد و سه بار گفت: «خدايا، از آنچه خالد ابن وليد كرد بيزارم» (تاريخ طبري، ج3، ترجمه ابوالقاسم پاينده، ص1195- 1196). 

آري! اين سيره و روش پيامبر خداست. در حكومت عدل نبوي ظلم و ستم و فساد كارگزاران حكومت نه تنها مخفي و توجيه نمي‌شود، بلكه با فرياد بلند اظهار مي‌شود. همه كارگزاران بدانند كه در صورتي كه خطا كنند، امنيت ندارند و نه تنها از پست و مقامشان فرو مي‌افتند، بلكه مجازات اعمال زشت خود را مي‌بينند. درحكومت حق نبوي فساد و تباهي و ظلم و ستم نه تنها تأييد و تصديق نمي‌شود، بلكه به شكلي واضح و صريح از آن تبري و بيزاري جسته مي‌شود. 

در حكومت صالح نبوي مردم مطمئن هستند كه اگر در اثر خطاي كارگزاري به آنان ستمي شد و جاني يا مالي از آنان گرفته شد، كل نظام ستم را بر نمي‌تابد و با خطا کاران همراهي نمي‌كند، بلكه براي جبران ستم كمر همت مي‌بندد. در اين نظام ستمديدگان مطمئن هستند كه حكومت همدرد آنان است و به صورت‌هاي مختلف در پي تسكين الام و مصايب آنان است، نه اينكه غم و درد و رنج آنان را مضاعف گرداند و آنان را از حقوق ابتدايي تشيع جنازه و عزاداري محروم سازد. 



۱۳۹۱ دی ۱۷, یکشنبه

رابطه انديشه و بصيرت در سخنان امام حسن مجتبي(ع)

امام حسن مجتبي(ع) مي‌فرمايد: 
«عليكم بالفكر، فانه حيات قلب البصير، و مفاتيح ابواب الحكمه؛ بر شما باد به انديشيدن چرا كه انديشه مايه حيات و زندگي قلب با بصيرت و كليد دربهاي حكمت است» (جواد قيومي اصفهاني، صحيفه الحسن، ص356). 

و نيز آن حضرت مي‌فرمايد: 
«عجبت لمن يتفكر في ماكوله، كيف لا يتفكر في معقوله، فيجنب بطنه ما يؤذيه، و يودع صدره ما يرديه؛ در شگفتم از كسي كه درباره آنچه مي‌خورد مي‌انديشد، اما درباره يافته‌هاي عقلي و علمي خود نمي‌انديشد، تا شكم خود را از آنچه او را اذيت مي‌كند دور دارد، و سينه‌اش را از آنچه او را هلاك مي‌گرداند باز دارد» (همان). 

و مي‌فرمايد: «انديشيدن، مايه زنده دلي صاحب بصيرت است» (بحار الانوار، ج78، ص115) و مي‌فرمايد: «شما را به تقواي الهي و تداوم انديشه سفارش مي‌كنم؛ زيرا كه انديشيدن پدر و مادر همه خوبي‌هاست» (تنبيه الخواطر، ج1، ص52). 

قرآن مجيد آنگاه كه درباره خلقت انسان سخن مي‌گويد و به قصد الهي مبني بر قرار دادن انسان به عنوان جانشين خود بر روي زمين اشاره مي‌كند، اعتراض فرشتگان را نقل مي‌كند. آنان گفتند كه انسان شايستگي جانشيني را ندارد چرا كه افساد مي‌كند و خون مي‌ريزد. اما خداوند به آنان مي‌فرمايد كه من چيزي مي‌دانم كه شما نمي‌دانيد. سپس خداوند «اسماء» را به آدم آموخت و از فرشتگان درباره «اسماء» پرسيد و آنان اظهار بي‌اطلاعي كردند. پس از آدم پرسيد و او پاسخ داد. خداوند فرمود كه آيا به شما نگفتم كه من چيزي مي‌دانم كه شما نمي‌دانيد (بقره/30-32). 

مطابق اين آيات تفاوت انسان با فرشته، كه او را شايسته جانشيني خدا كرده است همين بينش و بصيرت و قدرت بر حق پرستي آگاهانه است. فرشتگان حق‌پرستي مي‌كنند اما حق‌پرستي آنان آگاهانه و مختارانه نيست. هنر انسان، كه همه هويت او به آن مربوط است، اين است كه آگاهانه و مختارانه حق‌پرستي مي‌كند. و اين همان بار امانتي است كه آسمان‌ها، با همه فرشتگاني كه در آنها هستند، و زمين و همه موجودات آن قدرت تحمل آن را ندارند اما انسان آن راحمل مي‌كند (احزاب/72). 

هويت انسان كه او را از همه مخلوقات متمايز مي‌گرداند اين است كه او از روي اختيار خود حق را گردن مي‌نهد و اختيار ملازم و همراه با بصيرت و روشن‌بيني است. انساني حق‌پرستي مختارانه مي‌كند كه حق را بشناسد و نسبت به آن بينش و بصيرت داشته باشد و آگاهانه به آن گردن نهد. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «كور آن نيست كه چشمش نابينا باشد، بلكه كور واقعي آن است كه ديده بصيرتش كور باشد» (كنز العمال، ح1220) و امام علي (ع) مي‌فرمايد: «هر گاه ديده بصيرت كور باشد، نگاه چشم سودي ندهد» و مي‌فرمايد: «از دست دادن بينايي آسان‌تر است تا از دست دادن بينش و بصيرت» (غررالحكم، ح9972 و 6536). 

مطابق اين سخنان مسيري كه انسان مي‌پيمايد و دينداري و ايمان‌مداري او به بينش و بصيرت او بستگي دارد و حركت و عمل كوركورانه و بدون بينش هيچ ارزشي ندارد. اما سخن اين است كه اين بينش و بصيرت چگونه حاصل مي‌شود و انسان چه راهي براي دستيابي و كسب آن دارد؟ امام حسن مجتبي(ع) در حديثي كه در ابتداي اين نوشتار نقل شد مي‌فرمايد راه دست يابي به بينش و بصيرت تنها يك چيز، يعني تفكر و انديشه، است. اين انديشه است كه به قلب انسان حيات و زندگي مي‌بخشد و بدون انديشه قلب و دل انسان مرده است. كسي كه دانش مي‌آموزد بايد خود تأمل و تفكر كند و اگر چنين نكند و سخن اين و آن را بپذيرد در واقع صاحب علم نشده است. انسان بر اساس دانسته‌هاي خود دينداري و حق‌پرستي مي‌كند و اين دانسته‌ها در صورتي ارزشمند هستند كه پشتوانه‌اي از تفكر و انديشه را داشته باشند. ممكن است كسي عنوان عالم دين را یدک بكشد و درباره آنچه در جامعه او مي‌گذرد اظهار نظر كند. اما دانش او از جامعه و آنچه در آن مي‌گذرد صرفا از طريق خبرنامه‌هاي فوق سري كه براي او و امثال او تهيه مي‌شود، به دست آيد. چنين عالمي در واقع عالم نيست و سخن و كلام او براساس بصيرت و آگاهي نيست. او وظيفه دارد كه آنچه را كه مي‌شنود و مي‌خواند بررسي كند و با تعقل و خردورزي يافته‌ها را بيازمايد و انديشه كند تا به بصيرت برسد و براساس بصيرت تصميم بگيرد و سخن بگويد. 

امام علي(ع) مي‌فرمايد: «با بصيرت كسي است كه بشنود و بينديشد، نگاه كند و ببيند، از عبرت‌ها بهره گيرد، آنگاه راههاي روشن را بپيمايد و بدين ترتيب از افتادن در پرتگاه‌ها دوري كند» و مي‌فرمايد: «ديدن با نگاه كردن نيست، زيرا گاه چشم‌ها به صاحبان خود دروغ مي‌گويند؛ اما عقل، كسي را كه از او خيرخواهي مي‌كند فريب نمي‌دهد» (گزيده ميزان الحكمه، ص104). آن حضرت مي‌فرمايد: «هر كس در آنچه آموخته است، بسيار انديشه كند، دانش خود را استوار گرداند و آنچه را كه نمي‌فهميده است، بفهمد» (غررالحكم، ح8917). 

پس انسان وظيفه دارد كه درباره آنچه به او گفته مي‌شود یا مطالعه مي‌كند انديشه كند و اگر چنين نكند خطر سقوط در پرتگاه در كمين اوست. كسي كه گفته‌هاي ديگران را به راحتي مي‌پذيرد و در آنها انديشه نمي‌كند به راحتي به ابزاري در دست شیادان دنيا‌پرست و قدرت‌پرست تبديل مي‌شود و آنان هرگونه بخواهند از او استفاده مي‌كنند. قدرت پرستان، كه همه چيز، از جمله دين و مذهب، را به ابزاري براي پيشبرد مقاصد خود تبديل مي‌كنند، همه حقايق را وارونه جلوه مي‌دهند و به راحتي دروغ مي‌گويند و از كاهي كوهي مي‌سازند و هر جا به مصلحتشان باشد كوه را كاه نشان مي‌دهند. آنان به دروغ مي‌گويند كه منتقدان و مخالفانشان بي‌دين هستند و به مقدسات توهين كرده‌اند و ... و بدين وسيله عالمان را و توده‌هاي مردم را تحريك مي‌كنند. 

مطابق احاديثي كه نقل شد همه انسان‌ها موظف هستند كه درباره آنچه مي‌شنوند و آنچه به آنان گفته مي‌شود بينديشند و اگر چنين نكنند و سخنان را چشم بسته بپذيرند چه بسا عملي انجام دهند و سخني بگويند كه مصداق بارز ظلم و ستم باشد يا ياري و كمك به ظلم و ستم را در بر داشته باشد. 

امام حسن مجتبي(ع)، كه خود با انبوهي از اتهامات دستگاه اموي و تزوير و فريبكاري و حق نشان دادن باطل و باطل نشان دادن حق توسط آنان روبرو بود، مي‌فرمايد كه اين عجيب است كه انسان‌ها درباره خوردني‌هاي خود تأمل و تفكر مي‌كنند و مواظب هستند كه عنصر و ماده نامطلوبي وارد شكمشان نشود، اما در گرفتن اطلاعات و دانش‌ها، كه مبناي تصميم‌هاي مهم و سرنوشت‌ساز زندگي شان است، تأمل و تفكر و انديشه نمي‌كنند و هر چيزي را مي‌پذيرند و توجه نمي‌كنند كه چه بسا تصميمي و اقدامي كه با بينش و بصيرت همراه نباشد به ظلم و ستمي مهلك منتهي می شود. آن حضرت تقواي الهي را در كنار انديشيدن قرار مي‌دهد و تفكر و انديشه را پدر و مادر همه خوبي‌ها به حساب مي‌آورد. بدون تفكر و بدون انديشه و با پيروي كوركورانه هيچ عمل شايسته و صالحي انجام نمي‌شود. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «انديشيدن، به نيكي و عمل به آن فرا مي‌خواند» (كافي، ج2، ص55) و مي‌فرمايد: «هر كس بينديشد، بينا و بصير گردد» (نهج البلاغه، نامه 31). 



۱۳۹۱ دی ۱۲, سه‌شنبه

حسين(ع) معلم چگونه زيستن و نه کفاره گناهان و....

پرسش مهمي كه يك فرد شيعه بايد حتما براي آن پاسخ بيابد اين است كه شخصيتي مانند امام حسين(ع) چه نقش و جايگاهي در زندگي و دينداري او ايفا مي‌كند. شيعيان اين شخصيت را تكريم مي‌كنند و او را بزرگ مي‌دارند و براي او آيين‌هاي ديني برگزار مي‌كنند. آنان بايد اين مسأله را براي خود حل كنند كه چرا براي اين شخصيت آيين برگزار مي‌كنند و او را بزرگ مي‌دارند. بدون ترديد چگونگي مرگ اين شخصيت ،او را از ديگر ائمه و بزرگان دين متمايز ساخته است و همين امر باعث شده است كه براي او مراسمي ويژه برگزار شود. اما سخن اين است كه اين مرگ چه جايگاهي در جغرافياي دينداري شيعه ايفا مي‌كند؟ 

اگر بخواهيم به تاريخ اديان مراجعه كنيم، عيسي مسيح(ع) و چونگي پايان يافتن زندگي او و باور مسيحيان نبست به اين پايان زندگي شايد با امام حسين (ع) و پايان زندگي او قابل مقايسه باشد. آيا شيعيان در رابطه با چگونگي مرگ امام حسين و جايگاه آن در دينداري، باوري شبيه باور مسيحيان دارند؟ نخست بايد ببينيم مسيحيان درباره مرگ مسيح چه باوري دارند. نويسنده‌اي مسيحي در اين باره مي‌گويد: 

«مهمترين مقصود مسيح از آمدن به اين جهان اين نبود كه براي ما سرمشق باشد و يا تعاليمي بدهد، بلكه اين بود كه براي ما جان بدهد. مرگ او يك امر اتفاقي يا بر اثر تصميم بعدي نبود، بلكه مهمترين هدف مجسم شدن بود. مجسم شدن هدف نهايي نبود بلكه براي اين انجام شد كه بوسيله مرگ مسيح بر روي صليب، گمشدگان به نجات برسند» (هنري تيسن، الهيات مسيحي، ص219). 

در اعتقادات مسيحي، عيسي مسيح خداست كه جسم گرفته است و پيامبري مانند ساير پيامبران نيست. حال پرسش اين است كه هدف اصلي اين خدا از جسم گرفتن و انسان شدن چه بود؟ آيا او آمده كه الگو و اسوه انسان‌ها باشد يا تعاليمي براي آنان بياورد؟ نويسنده فوق بر اساس عهد جديد مي‌گويد كه هدف اصلي اين بود كه به صليب رود و با مرگ خود نجات و رستگاري را براي انسان‌ها ميسر كند. در واقع مرگ مسيح بر روي صليب يك حادثه عادي نبود و خدا از ازل آن را جزو برنامه نجات قرار داده بود. اگر اين حادثه رخ نداده بود كفاره گناه آدم، كه به همه انسان‌ها به ارث رسيده بود، داده نشده بود و بنابراين هيچ انساني نجات نمي‌يافت. نويسنده فوق اساسي‌ترين موضوع انجيل را مرگ مسيح مي‌شمارد و مي‌گويد: 

«كلمه انجيل به معني مژده يا خبر خوش است... پولس مي‌فرمايد كه انجيل شامل مرگ مسيح براي گناهان ما و مدفوق شدن و رستاخيز او مي‌باشد (اول قرنتيان، 1-5 :15). مرگ مسيح براي گناه بشر، مژده است و نشان مي‌دهد كه لازم نيست انسان براي گناهان خودش بميرد. شريعت موسي، موعظه سركوه، تعاليم و مثل‌هاي عيسي همه به ما گناهانمان را نشان مي‌دهند و احتياج به نجات دهنده را تاكيد مي‌كنند ولي گناه را علاج نمي‌نمايند. علاج فقط در مرگ عيسي است» (همان). 

پس هيچ تعليمي و هيچ حكم و دستوري و هيچ الگو و اسوه‌اي براي نجات انسان كارساز نيست و اين تنها مرگ مسيح بر روي صليب است كه نجات همه را ميسر مي‌سازد. حال پرسش اين است كه آيا مرگ امام حسين(ع) همين نقش و كاركرد را براي شيعيان دارد؟ پاسخ اين است كه براساس قرآن مجيد مرگ هيچ انساني هيچ جايي در نجات انسان‌ها ندارد و حتي مرگ پيامبر و مرگ همه پيامبران يك امر كاملا عادي است. در قرآن مجيد در باره مرگ پيامبر(ص) و ديگر پيامبران آمده است: «و ما محمد الا رسول قد خلت من قبله الرسل افان مات او قتل انقلبتم علي اعقابكم؛ و محمد، جز فرستاده‌اي كه پيش از او هم پيامبراني آمده و گذشتند، نيست. آيا اگر او بميرد يا كشته شود از عقيده خود بر مي‌گرديد؟!» (آل عمران/ 144). و نيز آمده است: «انك ميت و انهم ميتون؛ قطعا تو خواهي مرد و آنان نيز خواهند مرد» (الزمر/30). 

پس مرگ پيامبر اسلام(ص) و همه پيامبران و همه انسان‌ها در قرآن مجيد يك حادثه كاملا عادي است و هيچ نقش و تأثيري در نظام دين و نيز نجات و رستگاري انسان‌ها ندارد. نجات و رستگاري انسان‌ها به هيچ حادثه‌اي مربوط نيست و هميشه ممكن بوده و هميشه ممكن خواهد بود. نجات و رستگاري با حوادث ارتباط‌ ندارد بلكه امري است كه به طور كامل در اختيار انسان‌ها و در قدرت آنان است. هر انساني در هر زمان و مكان و موقعيت كه قرار داشته باشد نجات و رستگاري اش در دست خود اوست و با هيچ حادثه‌اي مرتبط نيست. 

نويسنده مسيحي قبلي مرگ مسيح بر روي صليب را پايه و اساس دين مسيحي مي‌شمارد و اين نكته را تفاوت اساسي مسيحيت با ساير اديان به حساب مي‌آورد: 

«اساس ساير اديان بر تعاليم بنيان‌گذاران آنها قرار دارد. مسيحيت با تمام اين اديان اين تفاوت را دارد كه بر اساس مرگ بنيان‌گذار خود قرار گرفته است. اگر مرگ مسيح را به كناري بگذاريم مسيحيت به سطح ساير اديان نزول خواهد كرد. در آن صورت هر چند هنوز هم اخلاقيات عالي در دست خواهيم داشت ولي فاقد نجات خواهيم بود. اگر صليب را برداريم قلب مسيحيت از بين خواهد رفت» (همان). 

به گفته نويسنده فوق، انسان در هيچ صورتي نمي‌تواند خود را نجات دهد و اين مرگ مسيح است كه نجات را ممكن مي‌سازد: «خدا فقط با توبه گنهكار نمي‌تواند گناه او را ببخشيد. چنين كاري براي خداي عادل امكان‌پذير نيست. خدا فقط وقتي مي‌تواند ببخشد كه جريمه آن پرداخت گردد. براي اينكه خدا بتواند ببخشد و در عين حال عدالت او خدشه‌دار نگردد، مسيح جريمه گناهكار را پرداخت فرمود (روميان، 25-26)... از نظر الهي مرگ مسيح براي نجات بشر كاملا ضروري بود» (همان، ص220). 

سخن نويسنده فوق در رابطه با قرآن مجيد كاملا صدق مي‌كند. در قرآن مجيد نجات و رستگاري هيچ انساني به مرگ پيامبر اسلام يا هيچ انسان ديگري وابسته نيست و از سوي ديگر در اين كتاب پيامبر اسلام و همه انبياي الهي همه كاركرد و نقششان اين است كه پيام الهي را به مردم مي‌رسانند. خداوند در پيام خود راه و رسم زندگي در اين دنيا و پيامدهاي زندگي خوب و بد را به انسان‌ها آموخته است. در آيات متعددي از قران مجيد آمده است كه وظيفه پيامبر تنها و تنها اين است كه پيام الهي را برساند و هيچ وظيفه ديگري غير از اين ندارد. (آل عمران/30؛ مائده/ 92 و 99؛ الرعد/ 40؛ النحل/ 35 و 82؛ نور/54؛ عنكبوت /18 و ...) البته اين ابلاغ پيام گاهي به صورت عملي است و پيامبر اسلام(ص) و ديگر انبياء اسوه و الگوي مردم شمرده‌ شده‌اند (احزاب / 21؛ ممتحنه/ 4 و 6). بنابراين مطابق قرآن مجيد هيچ شخصيتي هيچ گونه نقش نجاتبخشي ندارد و همه انسان‌هاي بزرگ و انبياي الهي تنها نقش هدايتگري و راهنمايي انسان‌ها را بر عهده دارند. 

امام حسين(ع) از اين قاعده و قانون مستثنا نيست و تنها مي‌تواند و بايد نقش هدايتگري داشته باشد. آن حضرت چه در سخن خود و چه زيست خود و چه پايان زندگي خود بايد راه و شيوه درست زندگي را به انسان‌ها بياموزد. آن حضرت به تمام معنا اسوه بود به اين معنا كه نه تنها ظلم و ستم نمي‌كرد، و نه تنها به ظالمان و ستمگران كمك و ياري نمي‌كرد، بلكه مخالفت خود را با ستمگران و ستمگري اعلام مي‌كرد و هيچ مانعي نمي‌توانست جلو مبارزه او را با ظلم و ستم بگيرد. او شرافتمندانه زندگي كرد، به اين معنا كه هرگز حاضر نبود براي رسيدن به امور دنيوي جلو ظالمان سر خم كند و با آنان همكاري كند يا در مقابل ظلم و ستم آنان سكوت كند. آن حضرت با فساد و تباهي سرسازگاري نداشت و در پي اين بود كه جامعه خود را اصلاح كند. او از جامعه بي‌اخلاق و فاسد زمان خود بيزار و متنفر بود و سر آن داشت كه جامعه را از همه بي‌اخلاقي‌ها و فسادها و ظلم و ستم‌ها بپيرايد. 

آري! امام حسين راهنماي انسان‌ها و الگو و اسوه انان‌ است. تاريخ زندگي او و تاريخ شهادت او خود به خود هيچ گونه تقدسي ندارد و حتي اگر شهادت او رخ نمي‌داد هيچ مشكلي در نظام ديني وجود نداشت. شهادت او به هيچ معنا نقشي در نجات و رستگاري انسان‌ها ندارد. همه هنر او اين بود كه شيوه زيست انساني و شرافتمندانه را برگزيد و در جامعه‌اي كه زندگي شرافتمندانه براي كسي مثل حسين(ع) ممكن نبود، حق طلبي و شرافت‌ طلبي به شهادت او منتهي شد. اما اين نكته نبايد فراموش شود كه او تنها و تنها هادي و راهنما و الگو و اسوه است. انسان‌ها با بزرگداشت ياد و خاطره او و چگونگي شهادت او بايد طريقه زيست شرافتمندانه او را بياموزند. 

اما به نظر مي‌رسد كه نوع مراسم و عزاداري‌هاي جامعه ما سمت و سوي ديگري دارد و به مردم اينگونه تعليم داده مي‌شود كه با شركت در مراسم حسيني راه نجات و رستگاري خود را هموار كنند و از شر گناهان گذشته و آينده خود خلاص گردند و يا به حوايج خود دست يابيد و ... به انسان‌‌ها تعليم داده نمي‌شود كه امام حسين(ع) شيوه‌اي خاص از زندگي را براي خود برگزيد و راهي را براي برخورد با ظلم و ستم‌ها و تباهي‌ها و فسادهاي روزگار خود برگزيد و انسان‌ها بايد از او بياموزند كه چگونه با نابساماني‌ها و فسادها و ستم‌هاي روزگار خود برخورد كنند و چگونه شرافتمندانه زندگي كنند.