امام حسن عسكري(ع) مي‌فرمايد: «من رضي بدون الشرف من المجلس لم يزل الله و ملائكته یصلون عليه حتي يقوم؛ هر كس به پائين نشستن در مجلس خشنود باشد پيوسته خدا و فرشته‌ها بر او رحمت فرستند تا اينكه از جاي خود برخيزد» (تحف العقول، كوتاه سخنان امام عسكري (ع)، ش2)
و مي‌فرمايد: «من التواضع السلام علي كل من تمر به و الجلوس دون شرف المجلس؛ سلام بر هر كس كه بر تو گذر كند و نشستن در پايين‌تر از صدر مجلس از فروتني محسوبند» (همان، ش 9).
و مي‌فرمايد: «التواضع نعمة لا يحسد عليها؛ فروتني نعمتي است كه بر آن حسد نبرند» (همان، ش31).
فروتني و خاكساري از صفات و ويژگي‌هاي اخلاقي است كه در متون ديني بسيار مورد تاكيد قرار گرفته و از سوي ديگر صفت مقابل آن،که تكبر و خود بزرگ بيني است، بسيار تقبيح شده و منشأ بسياري از فسادها و ناهنجاري‌هاي ديگر شمرده شده است. كساني كه در طول تاريخ بزرگترين فسادها و تباهي‌ها را رقم زده‌اند و باعث ظلم و ستم‌ها و قتل و غارت‌هاي فجيع گرديده‌اند دچار كبر و خود بزرگ‌بيني بوده‌اند. فرعون‌ها و نمرودها و يزيدها و هيتلرها از اين جهت باعث فسادها و قتل و خونريزي‌ها و تجاوز‌ها شده‌اند كه دچار صفت كبر و خود بزرگ‌بيني بوده‌اند . از سوي ديگر پيامبران و مصلحان بزرگ از اين جهت موفق به اصلاح جامعه و انسان‌ها بوده‌اند و قادر بوده‌اند كه انسان‌ها را متحول سازند و انسان‌هاي صالح و شايسته‌اي بسازند كه متواضع و خاكسار بوده‌اند .
پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «خداوند به من وحي فرموده كه فروتني نماييد تا يكي بر ديگري فخر فروشي و تعدي ننمايد» (صحيح مسلم، ج8، ص160). از اين سخن بر مي‌آيد كه كبر و فخرفروشي و خود بزرگ‌بيني با ظلم و ستم و تجاوز و حق‌كشي قرين و همراه است و در جامعه‌اي كه اعضاي آن فروتن و خاكسار باشند از تعدي و تجاوز خبري نيست.
فروتني صفتي است كه در واقع مادر فضيلت‌هاي ديگر است و فضيلت‌هاي ديگر را در پي دارد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «فروتني باعث انتشار فضايل مي‌شود و تكبر رذيلت را آشكار مي‌سازد.» (غرر الحكم، ح522) و مي‌فرمايد: «هيچ شرافتي چون فروتني نيست» (نهج البلاغه، حكمت 113) و مي‌فرمايد: «زيور انسان شريف فروتني است» (بحار الانوار، ج75، ص120) و مي‌فرمايد: «بر تو باد فروتني، زيرا كه آن از بزرگترين عبادت‌ها است» (هما»، ص119).
پس فروتني نه تنها بهترين اخلاق و فضيلت اخلاقي است بلكه عبادت و بلكه بزرگترين عبادت است. پيامبر خدا(ص) ثمره و نتيجه و شيريني عبادت را فروتني مي‌شمارد. آن حضرت مي‌فرمايد: «چه شده است كه شيريني عبادت را در شما نمي‌بينم؟» عرض شد: شيريني عبادت چيست؟ فرمود: «فروتني» (تنبيه الخواطر، ج1، ص201) و مي‌فرمايد: «برترين مردم در بندگي كسي است كه در عين بزرگي، فروتني كند» (بحار الانوار، ج77، ص179).
و اين فروتني است كه مقام و جايگاه انسان را بالا مي‌برد و رفيع مي‌گرداند. پيامبر خدا(ص) مي‌فرمايد: «همانا فروتني بر رفعت صاحب خود مي‌افزايد. پس فروتن باشيد، تا خداوند شما را رفعت بخشد» (كافي، ج2، ص121) و مي‌فرمايد: «هر كس براي خدا فروتني كند، خداوند او را بالا برد. پس او در نظر خودش ناچيز باشد و در نظر مردم بزرگ. و هر كس بزرگي فروشد، خداوند او را پست گرداند. پس او در چشم مردم كوچك باشد و در نظر خودش بزرگ» (كنزالعمال، ح5737).
به خاطر نقش فروتني در ساختن جامعه و زيان كبر و خود بزرگ‌بيني به خصوص براي سران جامعه و حاكمان است كه بزرگان دين به گونه‌اي با مردم برخورد مي‌كرده‌اند كه به هيچ اندازه كبر و خود بزرگ‌بيني در آنان پديد نيايد، بلكه زمينه آن ايجاد نشود. پيامبر خدا(ص)، همانطور كه معروف است، با ياران خود دايره وار مي‌نشست به گونه‌اي كه مجلس بالا و پايين نداشته باشد و كسي كه وارد مي‌شد نمي‌توانست از مكان نشستن شخص پيامبر را بشناسد. روزي آن حضرت به طرف قبرستان بقيع رهسپار شد. اصحاب آن حضرت در پي او به راه افتادند. پيامبر ايستاد و به آنان دستور دارد كه جلو بروند و آنگاه خود در پي آنان حركت كرد. چون علت را پرسيدند، فرمود: من صداي كفش‌هاي شما را شنيدم و ترسيدم چيزي از تكبر در وجودم راه يابد» (كنزالعمال، ح8878). نقل شده است كه وقتي امام علي(ع) از جنگ صفين باز مي‌گشت از قبيله‌اي عبور كرد. فردي از سران آن قبيله در پي آن حضرت حركت كرد در حالي كه امام سواره بود واو پياده؛ امام به او فرمود بازگرد، زيرا پياده حركت كردن شخصي مانند تو در ركاب شخصي مثل من باعث فتنه و غرور براي والي و حاكم و ذلت خواري براي مؤمن است» (نهج البلاغه، حكمت 322).
كمترين نتيجه و ثمره كبر و غرور حاكمان اين است كه آنان حاضر نمي‌شوند خطاي گذشته خود را بپذيرند و همين باعث مي‌شود كه مصلحت امتي و ملتي را ناديده بگيرند. كبر و غرور، يكدندگي و لجبازي مي‌آورد چرا كه براي شخص متكبر سخت است كه از سخن خود بازگردد. همين امر باعث شده است كه حاكمان بسياري ملت خود را به پرتگاه سقوط برده، باعث قتل‌ها و خونريزي‌ها و فجايع عظيم شده اند. انسان متواضع در مقابل حق و حقيقت تسليم است و هرگاه به خطاي خود پي ببرد به راحتي آن را مي‌پذيرد و به آن گردن مي‌نهد. امام علي(ع) مي‌فرمايد: «فروتني را جوييدم و آن را جز در پذيرش حق نيافتم. پس حق‌پذير باشید، زيرا پذيرش حق و حقيقت آدمي را از تكبر دور مي‌سازد.» (بحار الانوار، ج77، ص90).
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر