استدراک بزرگ امام خمینی(ره) در 12 بهمن 57

امام خمینی(ره) در 12 بهمن 57 پس از پانزده سال تبعید پا به خاک پاک وطن نهاد و بی درنگ بر سر مزار شهدای انقلاب حاضر شد و در حضور میلیون ها نفر از طرفداران خود سخنرانی تاریخی خود را ارائه کرد. مهمترین فراز از این سخنرانی این جمله معروف بود که «من تو دهن این دولت می زنم، من دولت تعیین می کنم» اما گویا این جمله به گونه ای مبهم بود و نیاز به استدراک و توضیح داشت. امام خمینی این ابهام را اینگونه برطرف کرد که «من به واسطه اینکه مردم مرا قبول دارند دولت تعیین می کنم»(صحیفه نور، ج4، ص285). توضیحی که امام دراین عبارت کوتاه دادند این بود که فرد، هر کس که باشد، قدرتی ندارد و این مردم هستند که قدرت دارند و به هر کس خواستند می دهند. 

البته قبل از این تاریخ هنگامی که در پاریس خبرنگار تلویزیون ایتالیا از ایشان می پرسد که شکل حکومت اسلامی شما در ایران چگونه است؛ ایشان پاسخ می دهد: «حکومت جمهوری است مثل سایر جمهوری ها و احکام اسلام هم احکام مترقی و مبتنی بر دموکراسی و پیشرفته و با همه مظاهر تمدن موافق است»(همان، ص209). 

همچنین در پاسخ خبرنگار آمریکایی که نظر ایشان را در رابطه با دولت اسلامی پرسیده بود، گفتند: 

«دولت اسلامی که ما می خواهیم یک جمهوری است که به آراء ملت درست می شود و احکام اسلام هم در آن اجرا می شود. قانون اساسی همان قانون اسلام است و قانون اسلام مسبب آزادی ها و دموکراسی حقیقی است»(همان، ص205). 

پس ارمغان امام خمینی(ره) برای مردم ایران یک حکومت دموکراتیک، که در آن تمام قدرت در دست مردم است، بود. ایشان دقیقا دو ماه پس از ورودشان به ایران یک رفراندوم برگزار کردند و از مردم ایران خواستند که به حکومتی که او می گوید رای دهند(صحیفه نور، ج5، ص207). امام خمینی مکرر بر کلمه «جمهوری اسلامی» تاکید می کردند. و اینگونه بود که اکثریت قاطع مردم ایران با اعتماد به ایشان به پیشنهاد او رای دادند و نظامی را برگزیدند که در ابتدای عنوان آن کلمه جمهوری قرار داشت؛ کلمه ای که معنا و مفهوم آن این بود که در این نظام قدرت در دست مردم است. از نظر امام خمینی «جمهوریت» با «اسلامیت» به معنای واقعی کلمه قابل جمع بود و به همین خاطر بعدها تاکید کردند که: «میزان رای ملت است». به هر حال آن نظامی که مردم به آن رای دادند در آن رای و نظر مردم محور همه چیز بود و اگر به هر دلیل شخص حضرت امام نظرش عوض شده باشد باید دوباره از مردم رای می گرفت و اگر دیگران نظر دیگری داشته باشند باید از مردم رای بگیرند. 

پس بنا بر نظریاتی که امام خمینی(ره) صریحا اعلام و بر آنها پافشاری کرده است، «جمهوریت» و «اسلامیت» با هم سازگاری دارند و البته مانند سخنان هر شخصیت دیگری باید متشابهات را به محکمات ارجاع داد. 

اما نکته مهمی که باید مورد توجه قرار گیرد این است که این استدراک امام خمینی(ره) و این عبارت اصلاحی او نه تنها تاکید بر بعد جمهوریت نظامی بود که او در نظر داشت، بلکه بدون آن بعد اسلامیت آن هم تمام نبود. این نکته به وضوح تمام از روایات اسلامی برداشت می شود. امام علی(ع) هنگامی که به حکومت می رسد و مهاجر و انصار با او بیعت می کنند بالای منبر می رود و می فرماید: 

«ای مردم انبوه و بصیر، امر حکومت از آنِ شماست. هیچ کس حق ندارد آن را به خود اختصاص دهد، مگر آن کسی که شما او را امیر و حاکم نمایید»(تاریخ طبری، ج3، ص456 به نقل از سبحانی، جعفر، مسائل جدید کلامی، ص606). 

آن حضرت نامه ای به فرمانداران خود نوشته، و آنان را موظف ساخته بود که آن را در هر جمعه بر مردم بخوانند. در بخشی از آن نامه آمده بود: 

«پیامبر خدا با من پیمانی بست و فرمود: ای پسر ابوطالب، پیشوایی و رهبری امت من در حقیقت از آن توست. اگر مردم بدون نزاع و با رضایت جمعی تو را پذیرفتند پس در امر حکومت قیام کن و اگر درباره تو اختلاف کردند، آنان را به حال خود واگذار، خدا برای تو راه نجاتی قرار خواهد داد»(ابن طاوس، کشف المحجه، ص18). 

آن حضرت در جای دیگر تصریح می کند که حکومت تنها و تنها حق مردم و در دست آنان است: 

«ای مردم، امر حکومت مربوط به شماست و احدی در آن حقی ندارد. مگر کسی که او را برای حکومت برگزیده اید. من در مقابل شما حقی ندارم جز اینکه حافظ کلید های بیت المال شما هستم»(کامل ابن اثیر، ج3، ص193). پس امام علی(ع) حکومت را حق مردم می دانست و هرگز خود را مجاز نمی دانست که آن را بدون رضایت و خواست مردم بدست بگیرد و از عبارت های فوق به خوبی بر می آید که آن حضرت چنین کاری را نامشروع می دانست. آن حضرت در جایی دیگر بر این نکته تاکید می کند که اگر مردم به او اصرار نمی کردند حکومت را نمی پذیرفت: 

«ازدحام فراوانی که همچون یال های کفتار بود مرا به قبول خلافت وا داشت...به خدا سوگند...اگر نه این بود که جمعیت بسیاری گرداگردم را گرفته، وبه یاریم قیام کرده اند، و از این جهت حجت تمام شده است... من مهار شتر خلافت را رها می کردم»(نهج البلاغه، خ3). 

امام حسن مجتبی(ع) نیز در نامه ای به معاویه می نویسد: 

«پس از آنکه علی(ع) از دنیا رفت مردم مرا به خلافت برگزیدند... در آنچه مردم وارد شده اند تو هم وارد شو...»(شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ح4، ص12). 

و امام حسین(ع) نیز در نامه ای به اهالی کوفه می فرماید که مسلم ابن عقیل را به سوی شما می فرستم تا تحقیق کند که آیا رای مردم با من است یا نه و اگر اینگونه بود به سوی شما می آیم(مفید، ارشاد، ص183). 

اگر امام علی و امام حسن و امام حسین(علیهم السلام) اجرایی شدن حکومتشان منوط و مشروط به رضایت و رای مردم است، تکلیف دیگران و از جمله امام خمینی(ره) روشن است. معنای استدارک امام خمینی این است که حکومت بدون رضایت و رای مردم مجاز و مشروع نیست و حکومتی که رای مردم را نداشته باشد به هیچ معنایی نمی تواند اسلامی باشد. به هر حال امام خمینی سخن از مردم و رای آنان و جمهوریت نظام به زبان آورد و مردم به چنین نظامی رای دادند. اولین کلمه ای که مردم به آن رای داده اند جمهوریت نظام است و هیچ سخن و موضع و تصمیمی نباید با این امر معارض باشد. هیچ کس حق ندارد به گونه ای عمل کند که جمهوریت نظام را زیر سوال برد. اگر روزی نظامی که امام خمینی به وجود آورد جمهوریتش خدشه دار شود قطعا اسلامیتش نیز خدشه دار شده است. 

مردم از طریق حضور در پای صندوق های رای و نیز شرکت در تجمعات و راهمپیمایی ها می توانند نظر خود را بیان کنند. اما در وضعیت فعلی جامعه ما سوالاتی مطرح است. با تفسیرهایی که از قانون شده و شیوه هایی که قانون اجرا شده وضعیت به اینجا انجامیده که برای مثال در انتخابات خبرگان در سه دوره اخیر در بسیاری از حوزه ها تعداد نمایندگان مورد نیاز با تعداد کاندیداها برابر بوده یا حتی گاهی تعداد کاندیداها کمتر بوده و در شهرهایی که تعداد کاندیداها بیش از تعداد نمایندگان مورد نیاز بوده همه کاندیداها از یک خط و حزب و جناح بوده اند. به هر حال وقتی یک حوزه یک نماینده می خواهد و یک کاندیدا هم بیشتر ندارد و بقیه کاندیداها با نظارت استصوابی رد شده اند و مردم به هر تعدادی که به او رای دهند او نماینده می شود، رای مردم در انتخاب او تاثیری ندارد. 

مجلس شواری اسلامی نیز وضعیتی شبیه همین داشته است. به هر حال وضعیت به اینجا انجامیده که نماینده اول تهران با رای حدود 12% واجدین شرایط بر کرسی نمایندگی مردم تکیه زده و البته نماینده سی ام شاید با رایی کم تر از 5% این پست را اشغال کرده است. 

این وضعیت رای مردم است. در قانون اساسی آمده است که مردم با شرکت در تجمعات و راهپیمایی ها می توانند به گونه ای نظر خود را بیان کنند. در حالی که موافقان وضع موجود کاملا آزادند که هر تجمعی که خواستند تشکیل دهند، به مخالفان تاکنون هیچ گونه مجوزی داده نشده و مسئولان به بهانه های مختلف از آن طفره رفته اند. با این وضعیت آیا جمهوریت نظام زیر سوال نرفته است؟