امام حسین(ع) قیام کرد و شجاعانه جنگید و به
شهادت رسید، اما هرگز آن حضرت در پی جنگ نبود. ولی قبل از اینکه به این موضوع
بپردازیم باید نکته ای دیگر را بیان کنیم و آن اینکه در متون اسلامی و سیره بزرگان
اسلام جنگ هرگز مطلوب نیست و صلح مطلوب است و جنگ یک امر اضطراری و ناچاری است.
درست است که قرآن مجید دستور به جهاد داده است اما از آیات قرآنی بر می آید که این
جهاد از باب اضطرار و صرفا برای دفع تجاوز است. در آیاتی از کتاب خدا چنین آمده
است:
«در راه خدا با کسانی که با شما می جنگند،
بجنگید، ولی تجاوز نکنید که خدا متجاوزان را دوست ندارد. وهر کجا بر ایشان دست
یافتید آنان را بکشید، و از همان جا که شما را بیرون راندند، آنان را بیرون برانید
چرا که فتنه از قتل بدتر است. و [با این همه] در کنار مسجد الحرام با آنان جنگ
مکنید، مگر آنکه آنان با شما در آنجا به جنگ بپردازند؛ پس اگر با شما جنگیدند با
آنان بجنگید، که کیفر کافران همین است و اگر باز ایستادند، البته خداوند آمرزنده و
مهربان است. و با آنان بجنگید تا دیگر فتنه ای نباشد و دین، مخصوص خدا شود. پس اگر
دست برداشتند، دشمنی جز با ستمکاران روا نیست» (بقره/ 190-193).
هرچند این آیات با لحنی تند و شدید سخن می گوید
و دستور به جهاد و قتال می دهد، اما اولا می فرماید با کسانی که با شما می جنگند
بجنگید، پس در واقع این دفاع است و دفاع در برابر تجاوز امری عقلی و عقلایی است. و
ثانیا دستور می دهد که از تجاوز بپرهیزید. و ثالثا می فرماید جنگ را تا زمانی
ادامه دهید که آنان ادامه دهند و اگر آنان دست برداشتند شما هم دست بردارید. و
رابعا، جنگ برای برطرف شدن فتنه و فساد است و اگر کفار و مشرکان فتنه گری نکنند
دیگر جنگی ضرورت ندارد. و خامسا دشمنی تنها با ستمگران رواست و اگر آنان دست از
ظلم و ستم بردارند حتی دشمنی جایز نیست تا چه رسد به جنگ.
خداوند در آیاتی دیگر به مومنان دستور می دهد که
خود را برای دفاع آماده کنند:
«و هر چه در توان دارید از نیرو و اسبان خوب
آماده کنید تا دشمنان خدا و دشمنان خود و دشمنان دیگری را که شما آنان را نمی
شناسید و خدا آنان را می شناسد، بترسانید. و آنچه را که در راه خدا خرج کنید به
شما باز گردانیده می شود و بر شما ستم نخواهد رفت. و اگر آنان به صلح تن دادند تو
نیز به آن تن ده و بر خدا توکل کن که او شنوای داناست و اگر بخواهند تو را
بفریبند، پس خدا تو را بس است» (انفال/60-62).
مسلمانان باید آماده باشند، اما این آمادگی صرفا
برای بازدارندگی است و نه برای جنگ. با این حال اگر از طرف دشمن جنگی آغاز شد و
مسلمانان مجبور به دفاع شدند، ، در صورتی که دشمن به صلح تن دهد باید مسلمانان نیز
صلح را بپذیرند و البته این پذیرش صلح در صورتی است که دشمن واقعا صلح را بخواهد و
در پی فریب نباشد.
امام علی(ع) می فرماید: «من صلح را، مادام که
مایه وهن اسلام نباشد، کارسازتر از جنگ یافته ام» (غررالحکم، ح10138). آن حضرت در
عهدنامه مالک اشتر می فرماید: «اگر دشمن تو را به صلح فراخواند و خشنودی خدا در آن
بود، آن را رد مکن؛ زیرا صلح مایه آسایش سپاهیان تو و راحتی خودت از اندوه ها و
امنیت سرزمین توست. اما پس از صلح، از دشمن خود سخت بر حذر و هشیار باش؛ زیرا دشمن
گاه خود را نزدیک می کند تا غافلگیر کند؛ پس محتاط و دوراندیش باش و به دشمن خود
خوشبین مباش» (نهج البلاغه، نامه 53).
پس هرگز جنگ مطلوب علی(ع) نبوده است و اگر آن
حضرت جنگیده در واقع جنگ به او تحمیل شده است. آن حضرت پس از ضربت ابن ملجم در
بستر بیماری به فرزندش حسن(ع) چنین وصیت می کند: «بدان که معاویه همچنان که با من
مخالفت کرد با تو نیز مخالفت خواهد کرد. پس اگر با او از در صلح و آشتی در آیی به
جدت تأسی جسته ای که با بنی ضمره و بنی اشجع ... صلح کرد و اگر بخواهی با دشمنت
بجنگی بدان که هرگز آن صلاحیت و وفاداری که پیروان پدرت داشتند، پیروان تو نخواهند
داشت» (نهج السعاده، ج2، ص742).
پس در واقع امام علی(ع) از فرزندش می خواهد که
صلح کند و به جنگ نپردازد. چرا که اولا صلح مطلوب است و سیره پیامبر(ص) همین بوده
است و ثانیا در زمانی که مردم آمادگی جنگ را ندارند و جنگ باعث نابودی آنان می شود
صلح ضرورت دارد. امام حسن مجتبی(ع) در واقع به همین وصیت پدربزرگوار خود عمل کرد.
او حکومت را به معاویه واگذاشت و به صورتی خاص و ویژه صلح کرد. امام صادق(ع) می
فرماید: «حسن ابن علی(ع) پس از آنکه به جانش سوء قصد شد و پیروانش از در ناسازگاری
با وی در آمدند، کار را به معاویه واگذاشت. آن گاه شیعیانش به آن حضرت چنین سلام
کردند: «سلام بر تو ای خوار کننده مومنان». حضرت فرمود: من خوار کننده مومنان
نیستم، بلکه عزت بخش مومنانم. وقتی دیدم شما در برابر دشمن قدرتی ندارید، کار را
به او واگذاشتم تا من و شما در میان آنان باشیم، همچنان که خضر نبی کشتی را سوارخ
کرد تا برای صاحبانش باقی بماند، و این چنین است حکایت من و شما، تا در میان آنان
باقی بمانیم (بحار الانوار، ج78، ص287).
مطابق آنچه گذشت، اولا جنگ به هیچ وجه مطلوبیت
ذاتی ندارد و حتی الامکان باید از آن اجتناب ورزید و تنها در صورتی که تجاوزی باشد
باید در برابر آن دفاع کرد؛ و ثانیا حتی در این صورت هم در صورتی که ملتی در خطر
نابودی باشد باز صلح ضروری است و اینگونه نیست که حتی در صورتی که تجاوزی در کار
باشد همه وقت جنگ جایز و روا باشد. حفظ یک ملت بزرگ ترین مصلحت است که حتی اگر
مستلزم عقب نشینی تاکتیکی از موضع حق باشد ضروری و لازم است.
اما سوال این است که اگر وضعیت اینگونه است چرا
امام حسین(ع) قیام کرد و جنگید و خود و یارانش به شهادت رسیدند؟ چرا آن حضرت طبق
وصیتی که پدر بزرگوارش به برادرش کرده بود عمل نکرد؟ آیا امام حسین درصدد این بود
که آنچه را که برادرش رها کرده بود به هر قیمتی که شده به دست آورد؟ آیا آن حضرت
تحلیل درستی از اوضاع و احوال نداشت و گمان می کرد وضعیت تغییر کرده است؟ و ...
پاسخ همه پرسش های فوق منفی است و سنت و سیره
امام حسین(ع) نیز مانند دیگر بزرگان دین بوده است. چند نکته به روشن شدن مطلب کمک
می کند.
1-معاویه بر خلاف تعهد خود فرزند فاسد و سبک سر
خود یزید را ولیعهد خود ساخت و با تطمیع و تهدید برای او بیعت گرفت. معاویه از همه
افراد سرشناس به جز چند نفر، از جمله امام حسین(ع) نتوانست بیعت بگیرد. امام حسین
پس از شهادت برادر سال ها تحت حکومت معاویه با آرامش زیسته بود. معاویه به فرزندش
یزید وصیت کرده بود که با حسین(ع) مماشات کند. اما یزید پس از فوت پدر برخلاف وصیت
او نامه ای به والی مدینه می نویسد و به او دستور می دهد که یا از حسین(ع) بیعت
بگیرد و یا اینکه او را به قتل برساند. امام حسین بالاجبار از مدینه بیرون می آید
و به سمت مکه حرکت می کند(ترجمه لهوف، ص11-12).
حال سوال این است که اگر یزید به وصیت پدرش عمل
می کرد و امام حسین را بین بیعت و کشته شدن در دوراهی نمی گذاشت چه پیش می آمد؟
آیا امام حسین از مدینه بیرون می آمد؟ کسی نمی تواند به این پرسش ها پاسخ دهد.
تنها چیزی که می توان گفت این است که امام حسین در هیچ صورتی یزید را تایید نمی
کرد و دست بیعت به او نمی داد.
2-هنگامی که حسین ابن علی(ع) در مکه اقامت دارد
متوجه می شود که ماموران یزید در پی آنند که آن حضرت را مخفیانه به قتل برسانند و
آن حضرت برای اینکه حرمت خانه خدا شکسته نشود از مکه بیرون می آید و به ناچار به
سمت کوفه، که اهالی آن او را دعوت کرده بودند، حرکت می کند. آن حضرت در جواب کسانی
که از او می خواهند که خانه خدا را ترک نکند می فرماید من نمی خواهم باعث شکستن
حرمت خانه خدا شوم. آن حضرت می داند که حکومت دست از او بر نمی دارد و او راهی جز
این ندارد که یا بیعت کند و یزید را تایید کند و یا اینکه کشته شود. آن حضرت می
فرماید من در هر جا که باشم حتی اگر در لانه مرغی باشم مرا بیرون آورده به قتل
خواهند رسانید (طبری، ج7، ص276؛ کامل الزیارات، ص72-73).
3-امام حسین(ع) به سمت کوفه حرکت می کند و در
فاصله دو منزل تا کوفه با لشکر حر ابن یزید ریاحی روبرو می شود. امام(ع) از حر می
پرسد برای یاری ما آمده اید یا برای جنگ با ما؟ حر می گوید برای جنگ آمده ایم.
امام(ع) می فرماید: اگر رای شما با نامه هایی که فرستادید، و با آنچه فرستادگان
شما گفتند مخالف است، به همان جایی که آمده ام باز می گردم. حر و یارانش از مراجعت
جلوگیری کردند. حر گفت: یابن رسول الله! راهی را انتخاب کن و برو که نه به کوفه
روی و نه به مدینه (ترجمه لهوف، ص46).
4- در شب عاشورا امام حسین(ع) یاران و اهل بیت
خود را جمع کرده پس از تجلیل از آنان، می فرماید: بیعت خود را از شما برداشتم. این
مردم قصد کشتن مرا دارند و شما می توانید از تاریکی شب استفاده کرده خود را از
مهلکه نجات دهید. اما یاران و بستگان آن حضرت این امر را رد می کنند و می گویند
امام را تنها نخواهیم گذاشت.
5-امام(ع) در کربلا سخنرانی می کند و در فرازی
از سخن خود می فرماید: «الا ان الدعی ابن الدعی قد رکز بین اثنتین بین السله و
الذله و هیهات منا الذله» آگاه باشید که این فرومایه و فرزند فرومایه مرا در بین
دو راهی شمشیر و ذلت قرار داده است و هیهات که ما زیر بار ذلت رویم (مقتل خوارزمی
ج2، ص7-8).
6-در صبح روز عاشورا و قلب از شروع جنگ شمر ابن
ذی الجوشن به امام حسین(ع) جسارت می کند و یکی از یاران او به نام مسلم ابن عوسجه
پس از پاسخ دادن به شمر تیری به چله کمان می نهد تا او را، که در آن موقع در
تیررسش بود، هدف قرار دهد. امام حسین او را از این کار منع می کند و می فرماید: به
او تیراندازی نکن. زیرا دوست ندارم من آغازگر جنگ باشم (ارشاد مفید، ج2، ص96، به
نقل از سید اصغر ناظم زاده قمی، اصحاب امام حسین، ص573-574).
از مجموع آنچه گذشت به روشنی بر می آید که امام
حسین(ع) قصد قیام و جنگ نداشته است و اوضاع و احوال را نیز مناسب نمی دیده است.
آنچه آن حضرت نمی توانسته انجام دهد و دین و شرف او اجازه آن را نمی داده این بوده
که حکومتی مثل یزید را تایید کند. پس بناچار از خانه بیرون آمده و بناچار بین ذلت
و شمشیر به شمشیر تن داده است. اما آن حضرت تلاش کرده است که هر چه پیش می آید در
راستای اصلاح دین و جامعه و برکنده شدن فساد و تباهی باشد. به همین جهت آن حضرت یک
مصلح است و نه یک جنگ طلب. در واقع جنگ بر آن حضرت تحمیل شده است و آن حضرت تا
آخرین لحظه تلاش کرده است که از جنگ اجتناب شود.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر