سوال: در آیه شماره 33 از سوره نساء آمده است که مرد می تواند در شرایطی همسر خود را تنبیه بدنی کند. آیا این امر با حرمت و کرامت زن، به عنوان یک انسان، سازگار است؟
پاسخ: به گمان من این مساله دو جنبه دارد که باید از هم تفکیک شود. به عبارت دیگر سوال فوق را به دو صورت کاملا متمایز می توان مطرح کرد. صورت اول سوال اینگونه است:" آیا قرآن مجید به مردان اجازه می دهد که در موارد خاصی همسر خود را تنبیه بدنی کنند؟". صورت دوم سوال این است:" اینکه درآیه 33 از سوره نساء تعبیر "اِضربُوهُنّ" آمده، چگونه قابل تبیین و توجیه است؟". پس بحث را باید در دو محور جدا پی بگیریم:
الف)مساله تنبیه بدنی زن در قرآن
متنی مانند قرآن مجید یکی از تفاوت هایی که با متون عادی دارد این است که هیچ یک از دانش های بشری موضوع این کتاب نیست. نه تنها این کتاب را یک کتاب تاریخی یا اجتماعی یا... نمی توان به حساب آورد بلکه حتی آن را کتاب فقه یا اخلاق یا عقاید نمی توان شمرد. این کتاب تنها کتاب "هدایت" است. این کتاب در طول مدت حدود 23 سال به مناسبت ها و مطابق نیازها نازل شده است. بنابراین نوع برخورد با این کتاب باید با برخورد با کتاب های عادی متفاوت باشد. برای مثال استنباط از این کتاب منطق خاص خود را دارد. چرا که این کتاب ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، حاکم و محکوم و... دارد و از این جهت با کتاب های دیگر متفاوت است.
درباره چگونگی معاشرت مرد با همسر خود قرآن مجید یک دستور کلی و همه جانبه دارد: "عاشروهنَّ بالمعروف"، با همسر خود به صورتی پسندیده رفتار کنید (نساء/19). آشکار است که این یک دستور کلی است و در موارد جزئی همه وقت باید کاری و برخوردی را انجام داد که پسندیده باشد. زن و مرد به عنوان دو انسان مساوی هستند و از حقوقی برابر برخوردارند و در اجتماع از یک وزن و جایگاه برخوردارند و اصل اساسی که بر همه جا حاکم است این است که مرد باید به صورتی پسندیده با همسر خود برخورد کند (طباطبائی، المیزان، ذیل آیه فوق).
پاسخ: به گمان من این مساله دو جنبه دارد که باید از هم تفکیک شود. به عبارت دیگر سوال فوق را به دو صورت کاملا متمایز می توان مطرح کرد. صورت اول سوال اینگونه است:" آیا قرآن مجید به مردان اجازه می دهد که در موارد خاصی همسر خود را تنبیه بدنی کنند؟". صورت دوم سوال این است:" اینکه درآیه 33 از سوره نساء تعبیر "اِضربُوهُنّ" آمده، چگونه قابل تبیین و توجیه است؟". پس بحث را باید در دو محور جدا پی بگیریم:
الف)مساله تنبیه بدنی زن در قرآن
متنی مانند قرآن مجید یکی از تفاوت هایی که با متون عادی دارد این است که هیچ یک از دانش های بشری موضوع این کتاب نیست. نه تنها این کتاب را یک کتاب تاریخی یا اجتماعی یا... نمی توان به حساب آورد بلکه حتی آن را کتاب فقه یا اخلاق یا عقاید نمی توان شمرد. این کتاب تنها کتاب "هدایت" است. این کتاب در طول مدت حدود 23 سال به مناسبت ها و مطابق نیازها نازل شده است. بنابراین نوع برخورد با این کتاب باید با برخورد با کتاب های عادی متفاوت باشد. برای مثال استنباط از این کتاب منطق خاص خود را دارد. چرا که این کتاب ناسخ و منسوخ، محکم و متشابه، حاکم و محکوم و... دارد و از این جهت با کتاب های دیگر متفاوت است.
درباره چگونگی معاشرت مرد با همسر خود قرآن مجید یک دستور کلی و همه جانبه دارد: "عاشروهنَّ بالمعروف"، با همسر خود به صورتی پسندیده رفتار کنید (نساء/19). آشکار است که این یک دستور کلی است و در موارد جزئی همه وقت باید کاری و برخوردی را انجام داد که پسندیده باشد. زن و مرد به عنوان دو انسان مساوی هستند و از حقوقی برابر برخوردارند و در اجتماع از یک وزن و جایگاه برخوردارند و اصل اساسی که بر همه جا حاکم است این است که مرد باید به صورتی پسندیده با همسر خود برخورد کند (طباطبائی، المیزان، ذیل آیه فوق).
و البته همان طور که از خود کلمه "معروف" یا "پسندیده" پیداست، معیار تشخیص فعل پسندیده خود مردم و عرف آنان است و ممکن است در زمانی یا مکانی یک نوع برخورد پسندیده و در مکان و زمان دیگر ناپسند باشد. برای مثال وقتی می خواهیم شیئی را به کسی دهیم اگر آن را به سوی او پرت کنیم در برخی از جوامع رفتار ناپسند به حساب می آید ولی در برخی دیگر اینگونه نیست.
به هر حال تنبیه بدنی زن در جامعه امروزی امری ناپسند به حساب می آید و اینکه بگوییم کتک زدن که در قرآن آمده قیودی دارد برای مثال نباید بدن قرمز شود و...کفایت نمی کند چرا که جامعه امروز اصل کتک زدن را بی احترامی و منافی با کرامت انسان می داند. پس سخن این است که از آنجا که تنبیه بدنی همسر امروزه امری ناپسند به حساب می آید پس مطابق آیه "عاشروهن بالمعروف" مردان باید از این عمل اجتناب کنند و آیه فوق را اصل و حاکم قرار دهند.
این نکته را باید اضافه کنیم که حتی اگر آیه "عاشروهن بالمعروف"، که به برخورد پسندیده تصریح کرده است، در قرآن مجید نبود باز هم از منطق قرآن مجید و نیز دستورهای کلی دیگر همین امر برداشت می شد. برای مثال آیاتی که از ظلم و ستم نهی کرده است. علاوه بر این روایات متعددی در این زمینه آمده است. پیامبر اسلام(ص) می فرماید: "من در شگفتم از مردی که همسرش را کتک می زند، در حالی که خودش به کتک خوردن سزاوارتر از اوست"(جامع الاخبار،ص447).
و می فرماید: "با کسی که همنشین توست خوش رفتار باش، تا مسلمان باشی"(امالی الصدوق، ص 168). و می فرماید: "هرگاه مرد به همسرخود آب بنوشاند، پاداش برد"(کنزالعمال، ح44451). و می فرماید: "کسی که به طرف دهان همسرش لقمه ای برد پاداش برد"(بحارالانوار، ج103، ص240).
ب)اما تعبیر "اضربوهن"
همان طور که بیان شد در مقام عمل باید آیه "عاشرون بالمعروف" را اصل قرار داد. اما اینکه چرا در آیه دیگر واژه "اضربوهن" آمده، جای بحث دارد. در روایاتی آمده است که این زدن باید با چوب مسواک باشد(همان). همچنین از مسلمات متون و فقه اسلامی است که این تنبیه و موارد دیگر آن در صورتی که به اندازه ای شدید باشد که جای آن اندکی قرمز شود دیه دارد. بنابراین به فرض که از آیه، زدن متعارف برداشت شود، بیشتر شبیه تنبیه روحی است و نه بدنی. اما آیا این نوع تنبیه در جامعه حجاز آن زمان ناپسند به حساب نمی آمده است؟ یا اینکه کلمه ضرب معنای دیگری داشته است یا... به هر حال این امور چندان روشن نیست. پس باید بگوییم 1) اگر کلمه "ضرب" در آیه 33 از سوره نساء به معنای تنبیه بدنی یا روحی باشد، و 2) اگر این نوع تنبیه در عرف زمان نزول قرآن مجید ناپسند به حساب می آمده باشد، در این صورت این آیه با آیه "عاشرون بالمعروف" ناسازگار است. اما هیچ یک از دو "اگر" فوق مسلم نیست.
بنابراین پاسخ دو سوالی که مطرح کردیم روشن می شود. آیا بنا بر قرآن مجید مرد می تواند در شرایطی همسر خود را تنبیه بدنی کند؟ جواب این است که در اخلاق پذیرفته شده ما این امر ناپسند است و قرآن مجید برخورد ناپسند با همسر را ممنوع کرده است. و از آنجا که آیه "عاشروهن بالمعروف" اصل کلی و جامع را بیان می کند، که البته عقلی و عقلایی نیز است، پس حاکم بر هر آیه و روایت دیگری است و در صورت ناسازگاری از ظاهر آنها باید دست برداشت. اما در رابطه با سوال دوم: واژه "اضربوهن" چگونه قابل بیان و توجیه است؟ پاسخ این است که دو امر در رابطه با این واژه بر ما مجهول است. یکی معنای دقیق ضرب و دیگری اینکه آیا در ظرف نزول آیه این نوع تنبیه ناپسند به حساب می آمده یا نه؟ بنابراین نمی توانیم در این باره سخن قاطعی بگوییم.
به هر حال تنبیه بدنی زن در جامعه امروزی امری ناپسند به حساب می آید و اینکه بگوییم کتک زدن که در قرآن آمده قیودی دارد برای مثال نباید بدن قرمز شود و...کفایت نمی کند چرا که جامعه امروز اصل کتک زدن را بی احترامی و منافی با کرامت انسان می داند. پس سخن این است که از آنجا که تنبیه بدنی همسر امروزه امری ناپسند به حساب می آید پس مطابق آیه "عاشروهن بالمعروف" مردان باید از این عمل اجتناب کنند و آیه فوق را اصل و حاکم قرار دهند.
این نکته را باید اضافه کنیم که حتی اگر آیه "عاشروهن بالمعروف"، که به برخورد پسندیده تصریح کرده است، در قرآن مجید نبود باز هم از منطق قرآن مجید و نیز دستورهای کلی دیگر همین امر برداشت می شد. برای مثال آیاتی که از ظلم و ستم نهی کرده است. علاوه بر این روایات متعددی در این زمینه آمده است. پیامبر اسلام(ص) می فرماید: "من در شگفتم از مردی که همسرش را کتک می زند، در حالی که خودش به کتک خوردن سزاوارتر از اوست"(جامع الاخبار،ص447).
و می فرماید: "با کسی که همنشین توست خوش رفتار باش، تا مسلمان باشی"(امالی الصدوق، ص 168). و می فرماید: "هرگاه مرد به همسرخود آب بنوشاند، پاداش برد"(کنزالعمال، ح44451). و می فرماید: "کسی که به طرف دهان همسرش لقمه ای برد پاداش برد"(بحارالانوار، ج103، ص240).
ب)اما تعبیر "اضربوهن"
همان طور که بیان شد در مقام عمل باید آیه "عاشرون بالمعروف" را اصل قرار داد. اما اینکه چرا در آیه دیگر واژه "اضربوهن" آمده، جای بحث دارد. در روایاتی آمده است که این زدن باید با چوب مسواک باشد(همان). همچنین از مسلمات متون و فقه اسلامی است که این تنبیه و موارد دیگر آن در صورتی که به اندازه ای شدید باشد که جای آن اندکی قرمز شود دیه دارد. بنابراین به فرض که از آیه، زدن متعارف برداشت شود، بیشتر شبیه تنبیه روحی است و نه بدنی. اما آیا این نوع تنبیه در جامعه حجاز آن زمان ناپسند به حساب نمی آمده است؟ یا اینکه کلمه ضرب معنای دیگری داشته است یا... به هر حال این امور چندان روشن نیست. پس باید بگوییم 1) اگر کلمه "ضرب" در آیه 33 از سوره نساء به معنای تنبیه بدنی یا روحی باشد، و 2) اگر این نوع تنبیه در عرف زمان نزول قرآن مجید ناپسند به حساب می آمده باشد، در این صورت این آیه با آیه "عاشرون بالمعروف" ناسازگار است. اما هیچ یک از دو "اگر" فوق مسلم نیست.
بنابراین پاسخ دو سوالی که مطرح کردیم روشن می شود. آیا بنا بر قرآن مجید مرد می تواند در شرایطی همسر خود را تنبیه بدنی کند؟ جواب این است که در اخلاق پذیرفته شده ما این امر ناپسند است و قرآن مجید برخورد ناپسند با همسر را ممنوع کرده است. و از آنجا که آیه "عاشروهن بالمعروف" اصل کلی و جامع را بیان می کند، که البته عقلی و عقلایی نیز است، پس حاکم بر هر آیه و روایت دیگری است و در صورت ناسازگاری از ظاهر آنها باید دست برداشت. اما در رابطه با سوال دوم: واژه "اضربوهن" چگونه قابل بیان و توجیه است؟ پاسخ این است که دو امر در رابطه با این واژه بر ما مجهول است. یکی معنای دقیق ضرب و دیگری اینکه آیا در ظرف نزول آیه این نوع تنبیه ناپسند به حساب می آمده یا نه؟ بنابراین نمی توانیم در این باره سخن قاطعی بگوییم.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر