برخورد پیامبر و ائمه با غلو و وضعیت جامعه ما

پیامبر خدا(ص) می فرماید:

«ایاکم و الغلو فی الدین فانما هلک من کان قبلکم بالغلو فی الدین؛ از غلو و زیاده روی در امر دین بپرهیزید چرا که پیشینیان با همین غلو در امر دین به هلاکت رسیدند» (نهج الفصاحة، هاشم صالحی، ص435).

آن حضرت همچنین می فرماید: «دو دسته اند که شفاعت من به آنان نمی رسد: فرمانروای سرکش و ستمگر و کسی که در دین غلو ورزد» (قرب الاسناد، ص64، ح204).

هدف دین رستگاری انسان است و از این دو روایت شریف بر می آید که غلو مانع رستگاری انسان است. اما پرسش مهم این است که غلو چه نقشی در دینداری ایفا می کند که باعث ناکارآمدی دین در رستگاری انسان می گردد؟ پاسخ این است که نجات و رستگاری تنها و تنها در گرو تسلیم بودن در مقابل حق و حقیقت و گردن نهادن به آن است. پیام اصلی دین و گوهر و روح دین دعوت به  حق پرستی است. دین در پی آن است که انسان ها را به بازگشت به فطرت انسان که همان حق پرستی است دعوت کند و آنان را به تامل و تفکر در خویشتن خویش و نیز عالم بیرون از خود فرا بخواند تا مصادیق حق را بشناسند و به آن ها گردن نهند.

اما غلو درست نقشی عکس این ایفا می کند. بالا بردن بی جای انسان ها تنها انحراف از حق نیست بلکه باعث می شود که انسان ها کور و کر گردند و تامل و تفکر نکنند و چشم و گوش بسته خود را تسلیم انسانی مانند خود کنند. پیام دین برای یکایک انسان ها تامل و تفکر و مطالعه همه چیز برای شناخت مصادیق حق است. اما کسی که غلو می کند انسانی را در جایگاهی قرار می دهد که آنچنان بالا و دور از دسترس انسان می گردد که دیگر موضوع مورد مطالعه و تحقیق نیست. هنگامی که یک انسان معمولی معصوم می گردد، تحقیق و تفحص برای یافتن خطاهای احتمالی او بی معنا و بی موضوع می شود. همه کارها و سخنان او به صورت پیشینی درست و صحیح می گردد. این امر باعث می شود که انسان ها تسلیم و سرسپرده بی چون وچرای انسانی مانند خود گردند و این قطعا مساوی با باطل پرستی است. حق پرستی تنها با چشم و گوش باز و تامل و تفکر عمیق و مطالعه و بررسی دقیق هرکس و هر چیز ممکن است، چرا که مقدمه حتمی حق پرستی شناخت درست مصادیق حق و حقیقت است. اما این هیچ سنخیتی با غلو ندارد و در واقع غلو به روشنی و وضوح مانع آن است.

امام صادق(ع) به روشنی و با تاکید این نکته را بیان می فرماید: به هوش باشید که غالیان جوانان شما را فاسد نکنند، زیرا غالیان بدترین خلق خدا هستند. عظمت خدا را پایین می آورند و برای بندگان خدا ادعای ربوبیت می کنند. به خدا قسم که غالیان از کفار و مشرکان بدترند. غلو کننده به سوی ما بر می گردد، ولی ما او را نمی پذیریم، اما تفریط کننده به ما می پیوندد و ما او را می پذیریم. از آن حضرت پرسیده شد که علت چیست؟ فرمود: چون غلو کننده به ترک وظایف دینی عادت کرده و نمی تواند از عادت خود دست بردارد و به طاعت خداوند روی آورد، اما تفریط کننده وقتی حقیقت را بشناسد، به عبادات عمل می کند و از خدا فرمان می برد (امالی الطوسی، ص650، ح1349).

مطابق این سخن غلو مانع تسلیم شدن به حق و حقیقت است و همین باعث می شود که غلو کننده بدترین خلق خدا شود و از نجات و رستگاری دور گردد. این سخنان درباره ربوبیت دادن به انسان ها بود، اما توجه داشته باشیم که مطابق آیات قرآنی لازم نیست برای غلو و الوهیت دادن رسما کسی خدا خوانده شود؛ بلکه همین که انسانی در موضع و جایگاهی قرار داده شود که مورد اطاعت محض و بی چون و چرا قرار گیرد همین الوهیت دادن و ربوبیت دادن است (توبه/31).

این نوع از غلو بسیار رایج است و در ادیان پیش از اسلام وجود داشته است و این آن چیزی است که بدترین صورت آن را در جامعه خود شاهد هستیم. امروز شاهد آن هستیم که کسانی کرامات عجیب و غریب برای کسانی قائل می شوند و ارتباطاتی عجیب با ماوراء نقل می کنند. سخن از ملاقات مکرر با امام زمان مطرح می شود؛ سخن از عصمت افراد مطرح می شود؛ سخن در این باره مطرح می شود که در آسمان و زمین کسی مانند فلان شخصیت وجود ندارد؛ اشخاص عادی با انبیا و ائمه اطهار مقایسه می شوند و ....

به هر حال این وضعیت جامعه دینی ماست و عجیب آن است که عالمان دین در رابطه با این سخنان غلو آمیز سکوت کرده اند و یا اینکه وظیفه دینی خود را آن گونه که باید انجام نمی دهند.

اما مشی و روش پیامبر(ص) و ائمه اطهار(ع) به گونه ای دیگر بوده است. آنان به شدت تمام با این امر مبارزه می کرده اند و هرگز سکوت نمی کرده اند. آنان غالیان را طرد می کرده اند. پیامبر خدا(ص) می فرماید: «مرا از حق خودم و (حدی که دارم) بالاتر نبرید؛ خداوند متعال مرا، پیش از آنکه پیامبر کند، بنده قرار داد» (نوادر راوندی، ص16، به نقل از گزیده میزان الحکمه، ص595). امام علی(ع) می فرماید: «از غلو کردن درباره ما بپرهیزید و ما را بندگان خدا بدانید» (الخصال، ص614).

ابوبصیر به امام صادق(ع) عرض می کند که کسانی درباره شما چیز هایی می گویند. امام فرمود: چه می گویند؟ عرض کرد: می گویند امام تعداد قطرات باران و شمار ستارگان و برگ های درختان و وزن آنچه در دریاهاست و اندازه خاک های زمین را می داند. امام (ع) دست خود را به سمت آسمان بلند کرد و فرمود: سبحان الله، سبحان الله، نه به خدا قسم، اینها را کسی جز خدا نمی داند (بحار الانوار، ج25، ص294).