بی تردید هدف اصلی و نهایی حکومت پارسا اجرای
عدالت است. امام علی(ع) می فرماید: «عدالت، نظام فرمانروایی است» و میفرماید: «عدالت،
سپر دولتهاست» و می فرماید: «عدالت، برپادارنده، مردم و زیور حکمرانان است»
(غررالحکم، ح774 و 1873 و 1954). پس عدالت علاوه بر اینکه باعث پایداری و استواری
حکومت هاست و بدون آن هیچ حکومتی نظامی نمی یابد، هدف اصلی حکومت که اصلاح امور
مردم است، در همین عدالت نهفته است. اما مهم ترین بخش عدالت برابری همه مردم است
چرا که همه مردم نسبت به همه امکانات اجتماع حقی برابر دارند و کوچک ترین تبعیض مساوی
با حق کشی و ظلم است. امام علی(ع) می فرماید: «خداوند سبحان، عدالت را قوام بخش
زندگی مردم و مایه دوری از حق کشی ها و گناهان و وسیله آسانی و گشایش برای اسلام
قرا داده است» (غرر الحکم، 4789).
مهم ترین آسیبی که نابرابری ها و تبعیض ها در
جامعه ایجاد می کند این است که باعث فاصله طبقاتی می شود و این امر باعث اختلاف
طبقات با همدیگر و تشتت و پراکندگی و چه بسا جنگ و نزاع می شود و جامعه را از هم
می پاشد. پیامبر خدا(ص) می فرماید: «در بین خودتان مساوات و برابری را رعایت کنید
و از اختلاف و فاصله طبقاتی بپرهیزید، وگرنه دلهایتان نیز اختلاف پیدا می کند»
(صحیح مسلم، ج2، ص30، به نقل از مجیدی خوانساری، نهج الفصاحه، ص638). و می فرماید: «مساوات را رعایت کنید تا دلهایتان
برابر شود» (المعجم الاوسط، ج5، ص214، به نقل از همان). پس تبعیض و نابرابری بزرگ
ترین نعمتی که به استحکام و استواری و پیشرفت جامعه کمک می کند، یعنی همدلی و
اتحاد، را می گیرد.
بیشترین تبعیض و نابرابری در حکومت ها در رابطه
با نزدیکان و خویشان و همراهان حاکم رخ می دهد. امام علی(ع) درفرازی از عهدنامه
مالک اشتر این نکته را تذکر می دهد:
«ای مالک ... زمامدار را خواص و نزدیکانی است که
خوی برتری طلبی دارند؛ آنان خود را بر دیگران مقدم می سازند و به اموال مردم دست
اندازی می کنند و در معامله با مردم انصاف را رعایت نمی کنند. ریشه ستمکاریشان را
با بریدن اسباب آن بخشکان، و به هیچ کدام از اطرافیان و خویشاوندانت زمینی از زمین
های مسلمانان را واگذار مکن. و نباید در تو طمع کنند که قراردادی به سود آنان
منعقد سازی که سبب زیان همسایگان شود، خواه در آبیاری و یا در عمل مشترک دیگری، به
گونه ای که هزینه آن را بر دیگران تحمیل کنند، که در این صورت سودش برای آن
طمعکاران است و عیب و ننگش در دنیا و آخرت بر تو خواهد بود.
حق را برای هر کس که لازم باشد، از نزدیک و دور،
رعایت نما، و در این راه شکیبایی بورز، و پاداش خویش را به حساب خدا واگذار، هرچند
اجرای حق بر زیان خویشان و نزدیکانت باشد. در این کار آنجا که بر تو گران و سنگین
می آید، جویای عاقبتش باش، که رعایت حق سرانجام خوشی دارد» (نهج البلاغه، نامه 53،
ش126-129).
از سخن امام بر می آید که یکی از آفت های جدی
حکومت که به بی عدالتی منتهی می شود، رانت خواری و برتری طلبی خویشان و اطرافیان
حاکم است. اینان راههای سوء استفاده از قانون و نیز ابزارهای رانت خواری را پیدا
می کنند و با اطلاعاتی که به آنها دسترسی دارند و روابطی که دارند از همه چیز سوء
استفاده می کنند. اینان از قراردادهای کلان که در حکومت منعقد می شود بهره ها و
استفاده های کلان می برند. این گروه زمین های خصوصی و عمومی را به نام خود میکنند.
اینان با اطلاع از سیاست های اقتصادی دولت چنان برنامه ریزی می کنند که سودهای
کلان به جیب بزنند. در واقع آنان از چند جهت با دیگر مردم تفاوت دارند. آنان از امتیاز
ارتباطات برخوردارند و می توانند در همه ادارات نفوذ کنند و کارهای خود را به
آسانی انجام دهند. آنان از امتیاز آزادی از نظارت و ارزیابی برخوردارند و کمتر
نهادی و شخصی قدرت آن را دارد که بر اعمال و کردار آنان نظارت کند. آنان از مصونیت
قضایی برخوردارند، و حتی اگر به صورتی اتفاقی فساد و تبهکاری آنان آشکار شود، مورد
پیگرد قانونی قرار نمی گیرند یا اگر هم محاکمه ای برگزار شود، صوری است.
پیشتر در نوشتاری تحت عنوان «برابری انسان ها،اصل اساسی حکومت نبوی و علوی» به مواردی از سخن و روش و سیره پیامبر و علی(ع)
اشاره شد. در واقع بزرگ ترین چالش حکومت علی(ع) که بیشترین مشکلات را برای آن حضرت
به وجود آورد، مبارزه با تبعیض و تلاش برای ایجاد برابری بود.
آن حضرت در فرازی از عهدنامه مالک اشتر که نقل
شد، به نکاتی درباره تبعیض و رانت خواری اطرافیان حاکم اشاره می کند. نکته نخست
اینکه هیچ حاکمی از این اطرافیان طماع در امان نیست و باید به این امر اهمیت دهد و
این مشکل را کوچک نگیرد. باید برای مبارزه با این امر سیاستگزاری کند و با قاطعیت
تمام آن را اعلام کند.
نکته دوم اینکه این مبارزه هزینه سنگینی برای
حاکم و حکومت دارد و کار چندان آسانی نیست. این کار شکیبایی و پافشاری حکومت را می
طلبد و قطعا مشکلات زیادی را در پی دارد. حاکم باید توجه کند که انجام چنین کاری
هم برای آینده حکومت او و هم برای عاقبت شخصی او ضروری و لازم است.
نکته دیگر اینکه امام(ع) در این سخن به دو گونه امتیاز
و تبعیض اشاره می کند و از مالک می خواهد در هر دو بخش با تبعیض مبارزه کند. یکی
در بخش برخورداری از امکانات و سوء استفاده از ارتباطات و اطلاعات و دیگری در
برخورد قضایی و پیگرد و مجازات. امام(ع) می فرماید در بخش نخست ریشه این سوء
استفاده را از بیخ برکن و امکان آن را از بین ببر. در بخش دوم میفرماید که باید حق
و عدل را همه جا و برای همه کس به صورتی برابر اجرا کنی. اینگونه نباشد که کسانی
در امنیت باشند و حتی هنگامی که فسادی آشکار می شود افراد سطح پایین که نقش اندکی
در یک فساد دارند، محاکمه شده و به سخت ترین مجازات ها محکوم شوند، اما افرادی ذی
نفود و وابسته به حکومت نه تنها مورد پیگرد قرار نگیرند، بلکه حتی پست و مقامشان
تضمین شده باشد.
امام علی(ع) خود با مواردی از این فسادها و
تباهی در حکومت خود روبرو بود. آن حضرت به یکی از کارگزاران خود می نویسد: «از تو
خبری به من رسیده که اگر درست باشد پروردگارت را به خشم آورده و امام خویش را
نافرمانی کرده و در امانت خیانت نموده ای. با خبر شدم که زمین را از محصول خالی
کرده و آنها را به نام خود کرده ای و در بیت المال خیانت کرده ای. حسابت را نزد من
بفرست، و بدان که حساب کشیدن خدا از حساب کشیدن مردم سخت تر است» (نهج البلاغه،
نامه 40). آن حضرت به کارگزار دیگری که به بیت المال دست اندازی کرده، مینویسد: «
از خدا بترس و اموال این مردم را به آنان بازگردان که اگر چنین نکنی و خدواند مرا
بر تو چیره سازد، با تو کاری خواهم کرد که نزد خداوند عذر داشته باشم ... به خدا
سوگند اگر کاری را که تو کردی حسن و حسین کرده بودند با آنان با نرمی رفتار نمی
کردم و بر آنان سخت می گرفتم تا آنکه حق را از آنان باز ستانم و باطلی را که از
ستم آنان به وجود آمده بود، نابود سازم ...» (همان، نامه 41).
به هر حال در حکومت حق و عدل هیچ گونه تبعیض و
رانت خواری برای هیچ کس نباید وجود داشته باشد و هیچ کس نباید از امکانات ویژه
برخوردار باشد و هیچ کس نباید در برابر قانون مصونیت داشته باشد. اگر حکومتی
اینگونه نباشد به هیچ وجه و معنایی دینی و اسلامی نیست.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر