یاد خدا و توجه به مبدا هستی بدون تردید بیشترین
تاثیر را در روح و روان و ذهن و ضمیر آدمی دارد. با یاد خداست که انسان هم بزرگی
خود را در می یابد و هم کوچکی و ناتوانی خود را. با یاد خدا انسان از یک سو عظمت
مبدا کائنات را در می یابد و با او پیوند می خورد و چنان خدا در ذهنش عظیم می گردد
که همه مخلوقات را ناچیز و حقیر می بیند، و به فرموده امام علی(ع) به مقام
پارسایان نایل می آید که «خداوند در جانشان بزرگ گشته، و در نتیجه غیر او در
چشمشان کوچک آمده» (نهج البلاغه، خ193، ش5). پس انسان با یاد خدا عظیم می گردد و
در مقابل غیر او قد خم نمی کند و کوچکی نمی کند، چرا که واقعا بزرگ است و این
بزرگی را احساس می کند. اما از سوی دیگر در مقابل عظمت خداوند، خود را کوچک می
بیند و قدرت و شوکت خود را ناچیز و حقیر می یابد. جمع این عظمت و کوچکی و درک این
دو در کنار هم، که تنها با یاد خدا حاصل می آید، انسان را به موجود دیگری تبدیل می
کند و باعث می شود که موجودی جدید متولد شود.
ویژگی مومنان، که بزرگ ترین نعمت برای آنان است،
همین یاد خداست. چرا که این یاد خدا به آنان آرامش می دهد و پریشانی را از آنان
دور می سازد. خداوند تعالی می فرماید: «آنان که ایمان آوردند و دلهایشان به یاد
خدا آرام می گیرد. بدانید که با یاد خدا دلها آرام می گیرد» (رعد/28). این آرامش
است که باعث می شود از یک سو انسان جلوی انسانی مانند خود خم نشود و برای بدست آوردن
پست و مقام یا مال و منال و ... یا برای
از دست ندادن آنها انسانیت خود را زیر پا نگذارد. اما از سوی دیگر همین آرامش باعث
می شود که قدرت و شوکت دنیوی را کوچک و حقیر بیابد و دست به ظلم و ستم و فسق و
فجور نزند. اگر یاد خدا باعث آرامش می شود همین یاد خدا جلو فحشا و منکر را می گیرد.
پس در واقع این یاد خداست که انسان ساز است و این یاد خداست که به انسان نیرو می
دهد که قله های دست نیافتنی را فتح کند که مهم ترین قله آن همان قله انسانیت است.
این یاد خدا که بهترین قدرت و توان و نیروست در
همه حال نیکوست و هر قدر زیادتر باشد ثمرات و نتیجه هایش بیشتر است. با این حال در
دین ساعات و روزها یا شبهایی خاص برای آن معین شده که انسان ها از این فرصت خاص
برای به دست آوردن این نعمت استفاده کنند. یکی از این زمان ها شب قدر است که در
اسلام تعیین شده و البته زمان آن دقیقا مشخص نشده ولی گفته شده است که به احتمال
قریب به یقین در ماه مبارک رمضان و در یکی از سه شب 19، 21 و 23 این ماه است که احتمال شب سوم باز هم
قوی تر خوانده شده است. به هر حال شاید این که زمان این شب مشخص نشده برای این است
که انسان ها بیشتر به یاد خدا باشند یا اگریک شب را از دست دادند، شب دیگری آن را
درک کنند. پس مهم ترین دستاورد این شب همین یاد خداست و انسان ها تشویق شده اند که
به این شب توجه کنند.
آیات متعددی از قرآن مجید به این نکته تذکر می
دهد که هیچ چیز مهمتر از یاد خدا نیست و هیچ چیز نباید مانع آن شود (بقره/152؛ ال
عمران/41 و 191؛ نساء/142 و ...). پیامبر خدا(ص) می فرماید:« هیچ چیز را بر یاد
خدا ترجیح مده، چه آنکه او می فرماید: یاد خدا بزرگ تر است» (بحار الانوار، ج77،
ص107) و می فرماید: «هیچ عملی نزد خداوند متعال محبوب تر ، و هیچ عاملی در نجات
بنده از هر گناهی در دنیا و آخرت، موثرتر از یاد خدا نیست» (کنز العمال، ح3931).
امام علی(ع) می فرماید: «یاد کردن، همنشینی با محبوب است» و می فرماید: «یاد خدا،
خوی هر نیکوکار و خصلت هر مومنی است» (غرر الحکم، ح322 و 5173). و البته این یاد
خداوند نه ضرورتا در زبان بلکه در دل و قلب است، چنان که امام علی(ع) می فرماید:
«کسی که در نهان به یاد خدا باشد، خدا را بسیار یاد کرده است» (بحار الانوار، ج93،
ص342).
یاد خدا در واقع روح عبادت است و به همین جهت
نماز برای یاد خدا وضع شده است (طه/14). و یکی از مهم ترین این عبادت ها که به این
جهت که یاد خدا را در بر دارد، بسیار ارزشمند است، دعا است. دعا به معنای خواندن
خدا و سخن گفتن با اوست. وقتی انسان خدا را می خواند اگر خدا هم جواب او را بدهد
یک گفت و گو بین انسان و خدا شکل می گیرد. به همین جهت خداوند ازانسان ها خواسته
است که او را بخوانند تا خدا هم پاسخ آنان را بدهد. در واقع دعا نیز همان یاد
خداست و همان تاثیر را در روح و روان آدمی دارد. باید توجه داشته باشیم که دعا به
معنای خواندن است و نه خواستن. در دعا ضرورتا کسی چیزی از خدا نمی خواهد، بلکه نفس
خواندن و پاسخ شنیدن موضوعیت دارد. هر چند خواستن هم یاد خدا را در بر دارد.
همچنین استجابت به معنای دادن چیزی نیست بلکه به معنای پاسخ دادن ندای کسی است که
او را خوانده است.
به همین جهت دعا عبادت خوانده شده است. پیامبر
خدا(ص) می فرماید: «دعا مغز عبادت است» (بحار الانوار، ج93، ص300) و میفرماید:
«دعا سلاح مومن، ستون دین و نور آسمان ها و زمین است» (کافی، ج2، ص468). امام
علی(ع) می فرماید: «دعا کلید رحمت، و چراغ تاریکی است» (بجار الانوار، ج93، ص30) و
می فرماید: «محبوب ترین کار در نزد خدا در روی زمین، دعاست» و می فرماید: «دعا سپر
مومن است» (کافی، ج2، ص467 و 468).
پس هدف
اصلی دعا، خواندن خدا و یاد اوست که این نیز برای ساخته شدن انسان است. دعا و یاد
خدا صرفا برای حاجتمندان و نیازمندان نیست بلکه قدرتمندان و بی نیازان بیشتر به آن
محتاجند، تا این یاد خدا جلوی طغیان و سقوط آنان را بگیرد. اگر دعا صرفا برای
خواستن و بیان نیاز و حاجت باشد، پس کسی که نیازی ندارد از این عبادت و یاد خدا
محروم می شود.
شب قدر و نیز همه وقت برای یاد خدا و تحول انسان
است. اما مساله حاجت و نیاز چنان بر ذهن مردم غلبه کرده که جایی برای اصل بعد
عبادی این عمل باقی نگذاشته است. افراط در این امر باعث شده که همه چیز به دعای
مردم گره بخورد. آنقدر صحبت از دعای مردم در رابطه با پیروزی قهرمانان در المپیک و
جاهای دیگر و نقش آن در پیروزی آنان شنیده می شود، که گویا عامل اصلی در پیروزی ها
همین دعاهای مردم است. و البته جای این پرسش باقی می ماند که برای قهرمانان چین و
آمریکا چه کسی دعا کرد، و آیا قهرمانی که شکست خورده کسی برای او دعا نکرده است؟
به هر حال از دین و تعالیم آن نباید استفاده نابجا و غلط کرد، چرا که آثار سوئی
دارد.
دعا و یاد خدا برای ساخته شدن انسان و جامعه است
و نه صرفا برای اینکه انسان ها خواسته های خود را بیان کنند. شب قدر و شب ها و
روزهای دیگر زمانی برای یاد خدا و خودسازی انسان است. در این شبها ممکن است
قهرمانان ما پیروز شوند و ممکن است شکست بخورند. این امور ارتباطی با دین ندارد،
هر چند دعا همیشه مطلوب است. همچنین یاد خدا به قهرمان در میدان ورزشی و هنگام مبارزه
کمک می کند چرا که به او آرامش می دهد. با این حال باید از پرداختن زیاد به
شعارهای مذهبی در همه جا پرهیز کرد چرا که می تواند آثار سوئی نیز داشته باشد.
ورزش گاهی شکست دارد و گاهی پیروزی و هرچند یاد خدا و نام او بی تاثیر نیست اما تمرین
درست و برنامه ریزی نقش اصلی را دارد و حتی کفار و بی دینان با رعایت اصول علمی و
بدون شعار مذهبی به پیروزی دست می یابند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر